Το έπος του ’40, ο Μεταξάς και τα υπόλοιπα ….

του Χαραλαμπόπουλου σπύρου

μέρος Α’

Στο ενδιαφέρον 47^ο φύλλο της εφημερίδα σας  δημοσιεύτηκε  ένα εκτενές άρθρο για τον Ι. Μεταξά και το ρόλο του στην σύγχρονη ιστορία αυτού του άμοιρου τόπου.

Η άποψη της κ. Πετράκη – συγγραφέως του βιβλίου-  είναι δύσκολα ανιχνεύσιμη σε αυτό το μικρό από-σπασμα, αλλά τα σχόλια του κ. Βερέμη πιστεύω, ότι στο 1^ο μέρος του δημοσιεύματος έχουν στοιχεία που δε φωτίζουν την αληθινή εικόνα του Ι. Μεταξά.

Στις επόμενες σελίδες γίνεται  αναφορά  σε συγκεκριμένα  σημεία από το βίο και τις απόψεις του Μεταξά, για τα οποία υπάρχουν επαρκή στοιχεία, ώστε  «να γνωρίσουμε και τον Ιωάννη και το Μεταξά».  

Θα αρχίσουμε από τα στοιχεία που αφορούν τον «Ιωάννη», δηλαδή τον άνθρωπο Ιωάννη Μεταξά: 

1)        ¨Είμαι κόμης¨ και ¨ ανήκω εις την αριστοκρατία¨: δύο ρήσεις του Μεταξά που σαφώς και δείχνουν άνθρωπο μεγαλομανή , ο οποίος ταυτόχρονα είναι και κομπλεξικός αφού γράφει για κάποια δεξίωση που βρέθηκε: ¨Απόψε τσάι Άγγλων. Είμεθα όλοι. Με προσέχουν πολύ ολίγον.  Δεν ξέρω Αγγλικά. Είμαι και κοντός.¨ και σε άλλη περίπτωση,  ¨Είμαι άτολμος μέσα μου¨.

2)        Σε μια άλλη σελίδα του ημερολογίου του έγραφε, ¨Τρέφω μνησικακία κατά του κόσμου¨  και ¨Εις ότι αφορά τον έξω κόσμο η ψυχή μου είναι γεμάτη από χολή και μίσος¨ και  αργότερα σημείωνε ,¨Νομίζω ότι η μάζα των εκλογέων είναι αθεραπεύτως διεφθαρμένη¨: τρεις  γραπτές ομολογίες του ίδιου –σε διαφορετικούς χρόνους- που δείχνουν το μίσος του και την αποστροφή του προς τον απλό κόσμο που κατά την άποψή του δεν αναγνώριζε τη μεγαλοφυΐα του, όπως αυτός την εννοούσε. 

3)        Ταυτόχρονα διακατεχόταν από φθόνο και μίσος για της πολιτικούς ¨οι πολιτικοί είναι θεατρίνοι¨ και ¨Νεύρα. Με υπουργούς είμαι μισότρελος¨, έλεγε και έβγαζε την ουρά του απέξω, αυτός που διψούσε για την εξουσία, που κατά τον Κλεάνθη Γρίβα παρουσίαζε εξουσιοφρένεια -που αποτελεί μορφή σχιζοφρένειας-, αυτός  που ζούσε για την πάση θυσία διεκδίκηση και κατοχή της εξουσίας.

4)        Την εξουσία για την οποία, σύμφωνα με τον Γ. Μαυρογορδάτο, είχε μια κυνική και ψυχοπαθολογική αντίληψη, αφού όπως ο ίδιος ο Μεταξάς έγραφε: ¨Σκοπός  … της αποκτήσεως της εξουσίας είναι η ικανοποίησης του εγωκεντρισμού εκάστου ανθρώπου … και ίσως – ίσως η απαλλαγή από του φόβου τον οποίον εμπνέουν οι άλλοι, η δυσπιστία της πάντα άλλον πλην εαυτού¨, για να επιβεβαιώσει  έτσι την  παραπάνω 2^η σημείωσή μας σχετικά με το μίσους του για τον κόσμο.

5)        Αλλά και ο Ελ. Βενιζέλος δεν γλύτωσε από το μίσος που πυροδοτούσε η ανασφάλεια του Μεταξά, για τον άνθρωπο που τον είχε σύμβουλό του και του άνοιξε -ουσιαστικά και τυπικά-  το δρόμο στην καριέρα του, έγραφε στη γυναίκα του τον Αύγουστο του 1914: ¨Ο Βενιζέλος θέλει υποτελείς. Αν έλθω όμως εγώ εις την εξουσίαν, τότε θα μάθει πόσα απίδια βάζει ο σάκος¨. Πρόκειται για απειλή, ένα αρχικό δείγμα της εμπάθειας του Μεταξά εναντίον του Βενιζέλου από την οποία στη συνέχεια κυριολεκτικά κυριεύθηκε και τον ώθησε να παίξει σημαντικότατο αρνητικό ρόλο στον Εθνικό Διχασμό του 1917.

Οι παραπάνω  σημειώσεις νομίζω πως είναι αρκετές –και υπάρχουν πολύ περισσότερες στο ημερολόγιο του Μεταξά- για να κατανοηθεί η ψυχωτική κατάσταση την οποία βίωνε ο «Ιωάννης» το τίμημα της οποίας πλήρωσε ένα ολόκληρος λαός.

Ένας λαός που δεν  ήθελε το Μεταξά και συνεχώς αποδοκίμαζε εκλογικά -από το 1922 έως και το 1936- το κόμμα των Ελευθεροφρόνων, αρχηγός του οποίου υπήρξε ο Μεταξάς. Και δίκαια τον αποδοκί-μαζε, αφού ο άνθρωπος αυτός ήταν εχθρός του κοινοβουλευτισμού, όπως απροκάλυπτα ο ίδιος ομολο-γούσε, ¨Αντιτίθεμαι εις τας εκλογάς¨ θα πει το 1934 στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

I.              Τα συνεχή αποτυχημένα εκλογικά αποτελέσματα –της τάξης του 3% τα περισσότερα- τον έστρεψαν ακόμα περισσότερο  ενάντια στον κοινοβουλευτισμό, έγραφε στο ημερολόγιό του: ¨Αποκτώ την πεποίθησην ότι αδύνατον να προοδεύσωμεν με κοινοβουλλευτισμόν¨, και ¨Δηλώ κατηγορηματικώς ότι θα εργασθώ προς ανατροπήν του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος¨ αλλά και ¨Άμα δαγκώσω εγώ, δεν αφήνω εύκολα, είναι «μπουλντό껨, προειδοποιούσε εμφατικά τους αντιπάλους του.

II.          Στις εκλογές της 26/1/1936 όπου και πάλι απέτυχε-κατέλαβε μόνο του 3.94 %- και ενώ ο ίδιος σημείωνε ότι ¨Ο αντιβενιζελισμός δεν με θέλει. Με απέβαλεν. Καλλίτερα¨, ο βασιλιάς Γεώργιος με την ανοχή όλου του τότε αστικού πολιτικού κόσμου τον διορίζει, στις 5 Μαρτίου του 1936, αυτόν- τον αποτυχημένο εκλογικά και δηλωμένο εχθρό της δημοκρατίας-υπουργό Στρατιωτικών. 

Το 1936 σημαδεύτηκε από το θάνατο έξι πολιτικών, μεταξύ αυτών και του τότε πρωθυπουργού Δεμερτζή, οπότε άνοιξε ο δρόμος για την πρωθυπουργία του Μεταξά. Ο βασιλιάς την ίδια ημέρα του θανάτου του Δεμερτζή -13 Απριλίου 1936- διορίζει πρωθυπουργό το Μεταξά, που παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης με 241ψήφους υπέρ, 16 κατά και 4 αποχές!

Στις 30 Απριλίου τα αστικά κόμματα, που είχαν την πλειοψηφία, κλείνουν τη βουλή και δίνουν την αρμοδιότητα και την ελευθερία στο Μεταξά να κυβερνήσει με την έκδοση νομοθετικών διαταγμάτων!

4^η Αυγούστου 1936, βράδυ: Κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης, αναστολή του συντάγματος και όπως γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος στο βιβλίο του Πώς φτάσαμε στην 4^η Αυγούστου, ¨η Ελλάδα είχε μπει σε νέα περίοδο μαρτυρίων, αφόρητης τυραννίας, χαφιεδισμού , εντατικής εκμετάλλευσης και πολιτικού εξανδρα-ποδισμού του λαού της … Στην εφιαλτική περίοδο της 4^ης Αυγούστου.¨

Στις παραγράφους Ι και ΙΙ είδαμε κάποια στοιχεία για τον «Μεταξά», για τον πολιτικό δηλαδή, πριν γίνει δικτάτορας. Στη συνέχεια θα δούμε μερικά στοιχεία του αφού έγινε δικτάτορας, για να κατανοή-σουμε περισσότερο τον Ιωάννη Μεταξά  ως ηγετικό πρόσωπο.

III.          Θα αρχίσουμε από το πιο κοινότυπο, το χαρακτήρα του καθεστώτος Μεταξά. Όπως αναφέρεται και στο δημοσιευμένο άρθρο ο Μεταξάς υιοθέτησε εξωτερικά γνωρίσματα από την φασιστική Ιταλία και τη ναζιστική Γερμανία, όπως: το φασιστικό χαιρετισμό –σήμερα τον χρησιμοποιεί η Χ.Α-, τον τίτλο του «Εθνικού Κυβερνήτη», την ονομασία για το καθεστώς «Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός» σε συνήχηση με το ναζιστικό Τρίτο Ράιχ, τη σύσταση Ταγμάτων Εργασίας –Τάγματα Εφόδου στη Γερμανία- και της  Εθνικής Οργάνωσης Νέων –Hitlerjugend  στη Γερμανία-, καθώς και το σύνθημα «Ένα Έθνος, ένας Βασιλεύς, ένας Αρχηγός» σε πλήρη αντιστοιχία με το γερμανικό Ein Volk, ein Reich, ein Fuhrer.

Σε θεσμικό πλαίσιο το καθεστώς ήταν αντικοινοβουλευτικό, αντικομουνιστικό,  αυταρχικό και αστυνο-μοκρατούμενο. Δηλωμένος στόχος του Μεταξά ήταν να απαλλάξει τον τόπο από την τυραννία των κομμάτων και τον κομουνισμό, για αυτό και κάθε αντίπαλος του καθεστώτος χαρακτηριζόταν ως  «βενιζελοκομουνιστής». 

Τα κόμματα απαγορεύτηκαν, οι πολιτικοί εξορίστηκαν ή τέθηκαν σε κατ’  οίκον περιορισμό, τα συνδικάτα διαλύθηκαν, επιβλήθηκε λογοκρισία στο Τύπο και οι βασανισμοί έγιναν καθημερινό φαινόμενο στα αστυ-νομικά τμήματα.

Η αυταρχική συμπεριφορά όλων των οργάνων ασφαλείας, η παρακολούθηση των υπόπτων και η καταστο-λή κάθε διαμαρτυρίας  ως σκοπό είχαν τον ολοκληρωτικό έλεγχο των πολιτών. 

Η κρατική καταστολή θεσπίστηκε με δυο αναγκαστικούς νόμους: τον Α.Ν. 117/1936 «περί μέτρων προς καταπολέμησιν του κομουνισμού» και τον Α.Ν. 1073/1938 «περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος». 

Με τον πρώτο νόμο αναγορεύτηκαν σε εγκλήματα: οι απεργίες, τα λοκ – άουτ, οι δημόσιες συγκεντρώ-σεις, η διάδοση «ανατρεπτικών» ιδεών, ο προσηλυτισμός σε αυτές και η σύσταση σωματείων  προς διάδο-ση αυτών.

Με το δεύτερο νόμο εισήχθηκαν πρακτικές άγνωστες στη χώρα μας: τα «στρατόπεδα συγκέντρωσης» που έγιναν ξερονήσια θανάτου, οι «δηλώσεις μετάνοιας» των φυλακισμένων κομουνιστών με στόχο τον εξευτελισμό τους και τα «πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων» με στόχο το έλεγχο των διορισμών των Δημοσίων Υπαλλήλων και των υπαλλήλων σε επιχειρήσεις και οργανισμούς με στόχο τον αποκλεισμό των «βενιζελοκομουνιστών», αλλά ήταν τόσος  ζήλος  των αρχών που τα ζητούσαν ακόμη και για την έκδοση διαβατηρίου ή άδειας οδήγησης! Πλήρης τρομοκράτηση του  λαού!

 IV.     Ο δεύτερος τομέας καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου, που θα μας απασχολήσει, αφορά τον οικονομικο-κοινωνικό χαρακτήρα του. Η λαϊκίστικη πολιτική του Μεταξά είχε ως στόχο την «ηθική και  υλική ενίσχυση της εργατικής και αγροτικής τάξεως», αφού ο Μεταξάς χαρακτήριζε τους εργάτες και τους αγρότες «στυλοβάτες» του καθεστώτος του και καταφερόταν κατά των «λυμεώνων του ελληνικού πλούτου»! Η ανακήρυξή του σε «Πρώτο Αγρότη» και «Πρώτο Εργάτη» έδειχνε τη συμπάθειά του σε αυτές τις τάξεις.

 Ήταν όμως αληθινή η συμπάθεια για τους αγρότες και τους εργάτες και η αντιπάθεια του για τους πλούσιους;

Α) Η απάντηση στο 2^ο σκέλος του ερωτήματος  είναι απλή, η περίπτωση του βιομήχανου Μποδοσάκη Αθανασιάδη μας λύνει κάθε απορία. Από το 1936 ο Μποδοσάκης αναλαμβάνει τον έλεγχο του Πυριτι-δοποιείου – Καλυκοποιείου, της γνωστής ως ΠΥΡΚΑΛ, και στη συνέχεια ελέγχει την Ελληνική Εριουργία –υφάσματα για το στρατό-, την Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων, την Ελληνική Επιχείρηση Ελαστικού και την Εταιρεία κατασκευής Αντιασφυξιογόνων Προσωπίδων. Και όλα αυτά με κονδύλια της Εθνικής Τράπεζας, που ανέρχονταν στο 1,1 δισεκατομμύριο δραχμές της εποχής! Όταν πέθανε ο Ι. Δροσόπουλος και ανέλαβε διοικητής της Ε.Τ.Ε. ο Αλ. Κορυζής, έκοψε τη δανειοδότηση του Μποδοσάκη και –ως εκ θαύματος- τότε ανέλαβε τη χρηματοδότηση των εταιρειών αυτών το ελληνικό κράτος , αφού ο Μποδοσάκης ανήκε στο στενότατο κύκλο του Μεταξά, όπως θεωρούσε και ο αμερικανός πρεσβευτής!

Η  τετραετία της δικτατορίας ήταν χρυσή εποχή για το μεγάλο κεφάλαιο. Η ένταση της εκμετάλλευσης των δεμένων χειροπόδαρα εργαζομένων, η καπιταλιστική οικονομική αναθέρμανση της περιόδου και η άμεση κρατική παρέμβαση με νέα Δημόσια Έργα πολεμικών προπαρασκευών αύξησαν την καπιταλιστική κερδοφορία. Τα διάφορα τμήματα του κεφαλαίου – βιομηχανικό, πιστωτικό, εμπορικό – αποκόμισαν τεράστια κέρδη και ταυτόχρονα προχώρησε σημαντικά η συγκέντρωση και συγκεντροποίησή τους. Οι Αφοί Ηλιάσκοι, μέσω της Τράπεζας Αθηνών, το 1949 ήταν κάτοχοι του 15% όλων των ανώνυμων εταιρειών της χώρας. Η Εθνική Τράπεζα, η Τράπεζα Αθηνών, η Εταιρεία Λιπασμάτων, το Καλυκοποιείο, η «Πάουερ», οι εταιρείες Λαναρά, καπνέμποροι, η ΑΓΕΤ Ηρακλής κ.ά. στήριξαν ανοιχτά τη δικτατορία.

Β) Και τόσο πολύ αγαπούσε τους εργάτες ο Μεταξάς, ώστε απαγόρευσε κάθε συνδικαλιστική δραστηριότητα, υιοθέτησε τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας με ταυτόχρονη υποχρεωτική τη διαιτησία μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων με στόχο την κατάλυση του δικαιώματος της –απαγορευμένης- απεργίας, καθόρισε το κατώτατο ημερομίσθιο του βιομηχανικού εργάτη και την οκτάωρη εργασία (Σημείωση: Η καθιέρωση του οκτάωρου δεν έγινε από το Μεταξά. Στην Ελλάδα, η καθιέρωση του 8ωρου έγινε με το νόμο 2269 το 1920, με τη νομοθετική κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας. Για να εφαρμοστεί σταδιακά χρειάστηκαν οι πολύχρονοι αγώνες των εργατών. Χύθηκε πολύ αίμα στις συγκρούσεις των εργατών με το αστικό κράτος. Αργότερα, με Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) στις 27/6/1932, έγινε η επέκταση και η κωδικοποίηση όλων των διατάξεων που ίσχυαν γι’ αυτό μέχρι τότε στους διάφορους κλάδους. Αυτό που έκανε η κυβέρνηση Μεταξά ήταν με το βασιλικό διάταγμα 368/24-8-1936 να επεκτείνει την εφαρμογή του και σ’ άλλες κατηγορίες μισθωτών. Η ιστορική, λοιπόν, αλήθεια είναι ότι ο Μεταξάς δεν καθιέρωσε το 8ωρο, αλλά, απλώς επέκτεινε την εφαρμογή του).

Κατέστησε πολλά επαγγέλματα «κλειστά» και προσπάθησε να επιβάλει την έκδοση επαγγελματικών ταυτοτήτων με προφανή στόχο τον έλεγχο των εργαζομένων, μόνο όσοι είχαν ταυτότητα θα είχαν δικαίω-μα να ασκούν το αντίστοιχο επάγγελμα!

Ταυτόχρονα το 1937 ιδρύεται το Ι.Κ.Α. σε εφαρμογή του 6298/1934 νόμου «περί κοινωνικών ασφαλίσεων» της κυβέρνησης Τσαλδάρη, που υλοποιούσε απόφαση του Ελ. Βενιζέλου την οποία καμία κυβέρνηση δε τόλμησε να θέσει σε εφαρμογή. Ο Μεταξάς φρόντισε για την επέκταση του θεσμού και την κάλυψη όσο ήταν δυνατόν περισσότερων εργαζομένων!

(Σημείωση: Μετά από αγώνες της εργατικής τάξης, για πρώτη φορά το 1922 ψηφίστηκε ο νόμος 2868 για τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις. Με βάση το νόμο αυτό έως το 1929 ιδρύθηκαν τα κλαδικά επαγγελματικά ασφαλιστικά ταμεία διάφορων κλάδων, όπως καπνεργατών, αρτεργατών κ.ά. Με τη συνεχή δε πίεση του συνδικαλιστικού κινήματος, το 1932 η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε το νόμο 5733 «περί κοινωνικών ασφαλίσεων». Ο νόμος δεν εφαρμόστηκε, γιατί η κυβέρνηση έπεσε το Μάρτιο του 1933. Το Σεπτέμβριο του 1934, η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος ψήφισε το νόμο 6298 που δεν εφαρμόστηκε λόγω των αντιδράσεων του κεφαλαίου και των γεγονότων που ακολούθησαν, όπως ήταν το κίνημα 1935, το πραξικόπημα Γ. Κονδύλη, η επαναφορά βασιλείας κ.ά.).

Γ) Και με τους αγρότες έγινε κάτι παρόμοιο, δηλαδή πολλά λόγια και λίγα έργα. Ενώ οι αγρότες πριν τη δικτατορία πάλευαν για διαγραφή όλων των χρεών, με τον μεταξικό νόμο έγινε διαγραφή μόνο των καθυστερούμενων τόκων των χρεών με αρχικό κεφάλαιο πάνω από 1500 δρχ., μόνο αυτών προς τους ιδιώτες πιστωτές, και μόνο για χρέη που είχαν συναφθεί πριν από την 1/1/ 1935.  Η εξόφληση  θα γινόταν  σε 12 ετήσιες δόσεις με τόκο 3%. Τα χρέη που είχαν συναφθεί μετά την 1/1/1935 ορίσθηκε τόκος 8%.

Όλα αυτά ήταν μια σταγόνα στον ωκεανό της οικονομικής υπερχρέωσης των φτωχών αγροτών –που χρεώθηκαν εκ νέου αυτή τη φορά  προς στην ΑΤΕ- και μια προσπάθεια εξυγίανσης και στήριξης της ελληνικής βιομηχανίας που είχε δυσκολίες από τα ληξιπρόθεσμα χρέη και τα χρωστούμενα τοκοχρεολύσια του εξαθλιωμένου αγροτικού πληθυσμού.

V.          Η Εκκλησία δεν έμεινε έξω από τον έλεγχο της δικτατορίας και δεν απέφυγε την παρέμβαση ένεκα των προσωπικών επιλογών και φόβων του Μεταξά. Αφορμή της παρέμβασης υπήρξε ο θάνατος του Αρχιεπισκόπου  Χρυσοστόμου στις 22/10/1938.

Ο θρησκευόμενος Μεταξάς, ο άνθρωπος στο οποίο «οφείλουμε» το γνωστό στους παλαιότερους τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια»  ήθελε την εκκλησία υπό τον άμεσο έλεγχό του, μέχρι και οι επίτροποι των εκκλησιών  δεν εκλέγονταν, αλλά διορίζονταν πλέον  από τον εκάστοτε μητροπολίτη. Αλλά η ωμή παρέμβαση έγινε στην εκλογή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών .

Ο Γ. Καραγιάννης στη μονογραφία του Εκκλησία και Δικτατορία – Η Ανοικτή παρέμβαση του Μεταξά…,  γράφει σχετικά: «… Η εκλογή του διαδόχου του Χρυσόστομου προκάλεσε σοβαρότατη κρίση στους κόλπους της δικτατορικής κυβέρνησης. Ο Μεταξάς αισθάνθηκε ότι απειλείται και παρενέβη άμεσα. Και για να εκλέξει τον υποψήφιο που υποστήριζε, κατάργησε προγενέστερους νόμους, χρησιμοποίησε ως ενεργούμενο το Συμβούλιο της Επικρατείας, αχρήστευσε το σώμα της Ιεραρχίας, θέσπισε αναγκαστικούς νόμους και έφτασε στο σημείο να χρησιμοποιήσει ακόμη και τους μηχανισμούς παρακολούθησης του Μανιαδάκη …». Και όλα αυτά επειδή εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος ο «βενιζελικός»  Δαμασκηνός και όχι ο ευνοούμενος του Χρύσανθος Τραπεζούντος.

Γράφει ο ίδιος ο Μεταξάς στο ημερολόγιό του: ¨… Και δίσταζα για όλα. Κατέφυγα στην ουδετερότητα … Δεν με φοβίζει ο Δαμασκηνός Αρχιεπίσκοπος. Είμαι αρκετά ισχυρός. Στην αρχή το πίστευα. Έπειτα όμως, λίγο - λίγο άρχισα να διστάζω.  … Κι έτσι άφησα τον Νικολούδη να ενεργήσει και έσπρωξα τον Μανιαδάκη να τον βοηθήσει. Αλλά μυστικά.  … Γεωργακόπουλος με ηπάτησε … Με εμεταχειρίσθηκε θρασύτατα και αναιδέστατα …¨.

Και τι έκανε; Ανάγκασε το Σ.τ.Ε να ακυρώσει την εκλογή Δαμασκηνού,  ανάγκασε σε παραίτηση τον Υπουργό Παιδείας Γεωργακόπουλο, εξέδωσε αναγκαστικό νόμο –τον 1493/38- ο οποίος ανάτρεψει τα ισχύοντα και για την εκλογή Αρχιεπισκόπου δεν θα αποφάσιζε η ολομέλεια της Ιεραρχίας , αλλά μια μικρή Σύνοδος 12 ιεραρχών θα πρότεινε τρία ονόματα και ο βασιλιάς θα διάλεγε το ένα, έπειτα από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου! Και βέβαια απαγόρευσε ανάμεσα στα τρία ονόματα των προτεινόμενων να αναγραφεί το όνομα του Δαμασκηνού! Τι άλλο να έκανε ο άνθρωπος ο ευαίσθητος περί την εκκλησία!

Με όσα αναφέραμε μέχρι τώρα γίνεται φανερό γιατί ο Μεταξάς και το καθεστώς του –μέχρι την 28^η Οκτωβρίου 1940- δεν έγιναν αποδεκτοί από το ελληνικό λαό, έτσι ώστε ο ίδιος να αναγκαστεί να σημειώσει στο ημερολόγιό του: ¨η χώρα είναι ίσως κατά βάθος δημοκρατική όσο ποτέ άλλοτε¨.

Το ΟΧΙ στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι στάθηκε η αφορμή να γίνει αποδεκτός –ως πρόσωπο και μόνο και όχι το καθεστώς του- από τους Έλληνες  ο Ι. Μεταξάς.

Αλλά πριν φτάσουμε στο ΟΧΙ θα πρέπει να δούμε δυο σημεία τα οποία ανατρέπουν κάποιους «μύθους»  που συνδέθηκαν -για ευνόητους λόγους- με τα στρατιωτικά πραξικοπήματα στην Ελλάδα.

a)        Τα πραξικοπήματα έχουν τη φήμη των αδιάφθορων καταστάσεων. Είναι όμως έτσι; Στην περίπτωση του καθεστώτος Μεταξά έχουμε ως επίσημη μαρτυρία την γραπτή ενημέρωση του Φόρεϊν Όφις από τον Άγγλο πρεσβευτή Waterlow στις αρχές του 1938.

Ενημέρωνε ο πρεσβευτής:  «…ότι αναφέρθηκε στην  ογκούμενη λαϊκή δυσαρέσκεια κατά της δικτατορίας, και ότι μίλησε ιδιαιτέρως στο βασιλιά Γεώργιο για την ενυπάρχουσα απειλή κατά της βασιλείας ….  Ο Γεώργιος ομολόγησε στον πρεσβευτή τις ανησυχίες του για τα μεγάλα λάθη (συλλήψεις, εκτοπίσεις, σκάνδαλα διαφθοράς υπουργών …) του Μεταξά». 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα: (α) η περίπτωση του δανείου από τη ναζιστική Γερμανία και τα σχόλια που έκανε ο υπουργός Οικονομικών, που τον οδήγησαν στην παραίτηση, (β) οι σπατάλες για την προπαγάνδα του καθεστώτος, 200 εκατ. δραχμές για τις εορτές του 1938, ποσό τεράστιο για την εποχή, (γ) ο έρανος για τη Βασιλική Αεροπορία που κατάληξε στις τσέπες των ημετέρων, ώστε στον πόλεμο η αεροπορία μας βρέθηκε με πεπαλαιωμένα αεροσκάφη, (δ) Μεγάλες ρεμούλες έγιναν και στη «ΓΣΕΕ», ενώ εκατομμύρια ξοδεύονταν και στους εργατοπατέρες, τότε καθιερώθηκε και η σύνταξη των «συνδικαλιστών» - εργατοπατέρων, (ε) ίσως, το μεγαλύτερο άντρο της διαφθοράς, ήταν το «καμάρι» του δικτάτορα, η φασιστική οργάνωση νεολαίας, η ΕΟΝ, ως και τα δέματα για τους φαντάρους που πολεμούσαν στα βουνά της Πίνδου πουλούσαν και μοιράζονταν οι διάφοροι βαθμοφόροι της ΕΟΝ, (στ) τα αργόμισθα κεντρικά στελέχη της ΕΟΝ ήταν πάνω από 400, ενώ στελέχη της κατηγορήθηκαν για λαθρεμπόριο, φαυλοκρατία, ρεμούλες, λαθρεμπόριο συναλλάγματος, καταχρήσεις, παιδεραστίες, γκανγκστερικές επιχειρήσεις προστασίας κλπ.

b)        Η προπαρασκευή του στρατού και του λαού για τον επερχόμενο πόλεμο είναι ένα ζήτημα που δημιουργεί προβληματισμούς και αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους  «οπαδούς» και στους «αντιπά-λους» του Ι. Μεταξά.

Για να κατανοήσουμε την στρατιωτική ετοιμότητα του καθεστώτος πρέπει να τη μελετήσουμε σε δυο χρονικές περιόδους: η πρώτη από το 1936 έως Απρίλιο του 1939 και η δεύτερη από τον Απρίλιο  του ’39 έως την κήρυξη του πολέμου.

Α) Μέχρι τον Απρίλιο του 1939 η χώρα στρατιωτικά ήταν ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την Ιταλία, αφού τα πολεμικά σχέδια κάλυπταν αποκλειστικά τον από βορά υποτιθέμενο βουλγαρικό κίνδυνο στην ανατο-λική Μακεδονία και Θράκη όπου και αναπτύχτηκε η «οχυρωματική γραμμή Μεταξά» με την κατασκευή 21 οχυρών.

Β) Από τον Απρίλιο και μετά ο ιταλικός στρατός βρίσκεται στην Αλβανία και είναι αναγκαία η επανασχεδίαση της άμυνας της χώρας. Η στρατιωτική ηγεσία «ανακαλύπτει» ότι δεν υπάρχει το παραμικρό σχέδιο αντιμετώπισης της Ιταλίας από ξηράς και ο αρχηγός του ΓΕΣ Παπάγος, μεταπολεμικά, θα επιρρίψει όλη την ευθύνη για την παράλειψη αυτή στην κυβέρνηση του Μεταξά, παραλείποντας να πει μια κουβέντα για τη δική του ευθύνη!

Τον Μάιο του 1939 ήταν έτοιμο το νέο αμυντικό σχέδιο της χώρας και ενώ θα περίμενε κανείς να έχει δοθεί μεγάλο βάρος στην Ήπειρο, παρατηρεί ότι και πάλι προτασσόταν ο εκ βορά κίνδυνος. Εννέα μεραρχίες διατέθηκαν στη Μακεδονία και μόνο εφτά στην άμυνα της Ηπείρου.

Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι για το καθεστώς του Μεταξά: από τον Απρίλιο του 1939 έως την κήρυξη του πολέμου δαπανήθηκαν 769.000.000 δρχ., για τον βουλγαρικό τομέα και μόνο 82.000.000 δρχ. για  τον τομέα της Ηπείρου!

Επίσης δεν υπήρξε κανένας σχεδιασμός οργάνωσης  μηχανοκίνητων μονάδων –όσο  θα ήταν δυνατό-, όπως απαιτούσαν οι νέες θεωρίες περί πολέμου. Η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία έμεινε προσκολ-λημένη στην απαρχαιωμένη τακτική του στατικού πολέμου των οχυρώσεων!

Προπαρασκευή δεν υπήρξε, Ο Μεταξάς απέτυχε πλήρως και σε αυτό τον τομέα! Η νίκη ήρθε από την παλληκαριά του απλού λαού.

Θα κλείσουμε το άρθρο με το άλλο σημαντικό θέμα αντιπαράθεσης. ΠΟΙΟΣ ΕΙΠΕ ΤΟ ΟΧΙ;  Ο ιστορικός Ι. Κολλιόπουλος που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ιστορία της εποχής γράφει σχετικά: «Από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ως τον ταπεινότερο εκπρόσωπο της ελληνικής πολιτείας και από την Ακαδημία Αθηνών ως τον τελευταίο εκπρόσωπο των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών, οι Έλληνες θα συνεχίσουν να αντλούν από τις καθιερωμένες και καθαγιασμένες απόψεις ανάλογα με τις πολιτικές του κλίσεις ο καθένας … Όσοι, λοιπόν, αυτοπροσδιορίζονται ως «προοδευτικοί»  θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν ότι το «ΟΧΙ» στους Ιταλούς δεν το «είπε» ο Μεταξάς  αλλά ο ελληνικός λαός.  … Όσοι από το άλλο μέρος ανήκουν στους «συντηρητικούς» αναμένονται να αποτίουν φόρο τιμής  στον Ι. Μεταξά και τον βασιλιά Γεώργιο Β΄. Τόσο οι ¨συντηρητικοί» όμως  όσο και οι «προοδευτικοί» θα θεωρούν ότι ο πόλεμος ήταν η μόνη οδός που μπορούσε να ακολουθήσουν οι Έλληνες τον Οκτώβριο του 1940. Η τιμή της χώρας για τους πρώτους και οι δημοκρατικές παραδόσεις για τους δεύτερους αποτελούσαν εγγύηση ότι οι Έλληνες θα αντιστέκονταν στον εισβολέα.».

Με απλά λόγια, ο Μεταξάς  δεν μπορούσε να έχει αποφασίσει διαφορετικά έστω και αν ήθελε! Ήθελε όμως; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα. Υπάρχει απάντηση στο ερώτημα, αλλά θα έπαιρνε πολλές σελίδες η λεπτομερής τεκμηρίωση της. Με λίγα λόγια και πέρα από τις εντυπώσεις που έδινε το καθεστώς Μεταξά η εξωτερική πολιτική της χώρας δεν άλλαξε, συνέχιζε πιστά να εφαρμόζει το δόγμα του Βενιζέλου, δηλαδή τη σύμπλευση της Ελλάδας με την κυρίαρχο των θαλασσών, την Αγγλία. 

Σε ανύποπτο χρόνο, το 1934, σε μια μυστική σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών ο Μεταξάς είχε δηλώσει: «Η Ελλάς δεν είναι μια χερσόνησος περιβρεχόμενη από θάλασσα, αλλά μια θάλασσα περιβαλλομένη από ξηράς … Η Ελλάς δεν δύναται λοιπόν να τα βάλη ως εκ της γεωγραφικής της θέσεως  με καμίαν απολύτως ναυτική δύναμιν μεγάλην. … Η Ελλάς δύναται να θέση ως δόγμα πολιτικόν ότι ΕΝ ΟΥΔΕΜΙΑ περιπτώσει δύναται να ευρεθή εις στρατόπεδον αντίθετον εκείνου, εις το οποίον ευρίσκεται η Αγγλία».

Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας , ο Μεταξάς έσπευσε να διαβεβαιώσει τον Άγγλο πρεσβευτή Waterlow για την ταύτιση συμφερόντων και επιδιώξεων ανάμεσα στις δυο χώρες, ενώ προχώρησε σε έμπρακτές επιβεβαιώσεις των λόγων του με:  (α) την απόφαση για  την μερική ικανοποίηση των αιτημά-των των δανειστών, (β) τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών με αγγλικές εταιρείες, (γ) την υπόσχεση για περιορισμό των εμπορικών συναλλαγών με τη Γερμανία, (δ) τη μίσθωση 60 ελληνικών εμπορικών πλοίων από την Αγγλία και (ε) την πρόταση του Μεταξά για ελληνοβρετανική  συμμαχία, πρόταση που ικανοποί-ησε το Φόρεϊν  Όφις , έστω κι αν την απέρριψε!

Και λίγο πριν τον πόλεμο, τον Μάη του 1940,  ο Μεταξάς, έλεγε στην  «Ντέιλι Τέλεγκραφ»: «Είμεθα ουδέτεροι εφ' όσον χρόνον η Αγγλία θέλει να είμεθα ουδέτεροι. Τίποτα δεν κάνομε χωρίς συνεννόησιν με την Αγγλία και, τις περισσότερες φορές ό,τι κάνομε γίνεται κατά σύστασιν ή παράκλησιν της Αγγλίας. Η Ελλάς είναι ζωτικό τμήμα της αγγλικής αυτοκρατορικής αμύνης» 

Ο Μεταξάς, λοιπόν, εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε και δεν ήθελε να απαντήσει διαφορετικά στο ιταλικό τελεσίγραφο!

Η πατρότητα του ΟΧΙ δεν ανήκει σε κανέναν. ΌΧΙ είπε ο Μεταξάς ως πρόσωπο και αυτή την ειλημμένη εκ των προτέρων απόφαση την έκανε πράξη και τη σφράγισε με το αίμα του ο Λαός!

Επειδή δεν ασχοληθήκαμε, δε σημαίνει πως  ξεχάσαμε τη βία, την τρομοκρατία και τα βασανιστήρια  που επέβαλε το καθεστώς του Μεταξά!

Βιβλίογραφία

1.         Λιναρδάτος Σπύρος, 4^η Αυγούστου, εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ

2.         Λιναρδάτος Σπύρος, Πως φτάσαμε στην 4^η Αυγούστου, εκδ. το ΒΗΜΑ

3.         Κολιόπουλος Ι., Η δικτατορία του Μεταξά και ο πόλεμος του ΄40, εκδ. το ΒΗΜΑ

4.         Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά., εκδ. τα Νέα/Ιστορία, τ.3

5.         Ε- Ιστορικά, Η Ελλάδα στο Β’Π.Π.- ΟΧΙ, εκδ. Ελευθεροτυπία, 2007

6.         Ε- Ιστορικά, Η δικτατορία του Μεταξά, εκδ. Ελευθεροτυπία, 2010

7.         Ε-Ιστορικά ,  Ιωάννης Μεταξάς, τ. 94,  εκδ. Ελευθεροτυπία

8.         Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών