ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ 1. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

Όλοι μας, όταν πήγαμε σχολείο και στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο, μάθαμε στο μάθημα της ιστορίας για τους Μεσσηνιακούς πολέμους. Όμως έχουν περάσει πια τόσα πολλά χρόνια  που δεν θυμόμαστε  τίποτα η σχεδόν τίποτα.

Κάθε φορά που ατενίζω από ψηλά από το Μακρυπλάγι αυτόν τον ωραίο κάμπο με τα διάσπαρτα χωριά με την θάλασσα από ελιές και γύρω τα κατάφυτα βουνά, δεν μπορώ να μην αναλογίζομαι τι έχει γίνει σε τούτα τα χώματα στην διάρκεια των αιώνων.

Δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες από τούς ιστορικούς χρόνους για την Μεσσηνία. Μετά την κατάληψή της από τούς Σπαρτιάτες, ένα πέπλο σιωπής και άγνοιας σκέπασε για αιώνες ολόκληρους τούτο τον τόπο. Καμία πόλη δεν αναφέρεται ούτε συγκροτημένη κοινωνία μέχρι που ο Θηβαίος Επαμεινώνδας  φρόντισε για το xτήσιμο της Μεσσήνης  το 368 π.Χ. μετά την νίκη του επί των Σπαρτιατών .

Οι Μεσσήνιοι βέβαια, σαν λαός δεν εξέλειπαν και πολλές φορές προσπάθησαν να αποτινάξουν τον ασήκωτο  ζυγό των Σπαρτιατών. Πόσο σκληρός ήταν ο ζυγός αυτός μπορεί κανείς να το συμπεράνει από το γεγονός  ότι κατά τούς πρώτους ολυμπιακούς αγώνες, οι Μεσσήνιοι επρώτευαν. Μόλις όμως περιήλθαν υπό τον ζυγό των Σπαρτιατών έχασαν το δικαίωμα του ελεύθερου πολίτη και δεν φάνηκαν  πουθενά πλέον.’’ Εβαρύνθησαν ως υποζύγια’’ γράφει ο ποιητής Τυρταίος.

Το σύνολο σχεδόν των πληροφοριών που έχουμε για τούτο τον τόπο , προέρχεται από τον Περιηγητή Παυσανία.  Ο Παυσανίας έζησε κατά τον δεύτερο μ.Χ. αιώνα, τότε που σε όλον σχεδόν τον κόσμο επικρατούσε η Ρώμη.  είχε γεννηθεί στην Μαγνησία της Μικράς Ασίας και περιόδευσε πάρα πολλά μέρη του τότε γνωστού κόσμου και κατέγραφε ότι κατά την γνώμη του ήταν ενδιαφέρον. Κατέγραφε τα μέρη που έβλεπε, τα μνημεία, τα ιερά, τις συνήθειες του τόπου και άκουγε τις διηγήσεις και τις παραδόσεις  του λαού κάθε τόπου που επισκεπτόταν . Πρέπει ακόμη να τονίσουμε, πως όταν λέμε Μεσσηνία δεν πρέπει να την φανταζόμαστε όπως είναι σήμερα τα γεωγραφικά σύνορά της δηλ τότε δεν περιλαμβανόταν στη Μεσσηνία η σημερινή μεσσηνιακή Μάνη, ούτε και κάποια μέρη της Πυλίας. Λοιπόν, εμείς εδώ θα ασχοληθούμε με τα Μεσσηνιακά του Παυσανία, που μας ενδιαφέρουν γιατί μιλάει για τον τόπο μας.

Προς θεού, δεν θέλουμε να κάνουμε μάθημα ιστορίας, γιατί ούτε τις ανάλογες γνώσεις έχουμε ούτε την πρόθεση, αυτό είναι δουλειά καθηγητών και ιστορικών.

Εμείς απλά θα ξεφυλλίσουμε τα Μεσσηνιακά του και θα διαλέξουμε μερικά  σημεία που πιστεύουμε ότι πρέπει κανείς να τα γνωρίζει και μάλιστα αν έχει γεννηθεί σ'αυτά τα μέρη.

Σε αυτά που θα αναφέρουμε, αν κάποιος έχει να προσθέσει κάτι η να μας διορθώσει, θα είναι μεγάλη μας χαρά.

Ας αρχίσουμε λοιπόν. Ο Παυσανίας λέει, ότι η χώρα αυτή, δηλ. Η Μεσσηνία , ήταν κάποτε ακατοίκητη. Σαν πέθανε ο βασιλιάς Λέλεξ που ήταν στην Λακωνία, σύμφωνα με τα έθιμα εκείνου του καιρού, όλο το βασίλειο το κληρονόμησε ο μεγάλος του γυιός ο Μύλης. Ο άλλος του γυιός ο Πολυκάων δεν πήρε τίποτα ήταν ένας απλός ιδιώτης. Όμως κατάφερε και παντρεύτηκε μιά πριγκίπισα από το Άργος που την έλεγαν Μεσσήνη. Η Μεσσήνη όμως είχε μεγάλη ιδέα για τον εαυτόν της. Τι θα έλεγε στις φιλενάδες της για τον άντρα της; πως είναι ένα τίποτα ;  Όπως σήμερα οι κοπέλες θέλουν όλες να παντρευτούν δικηγόρο γιατρό η μηχανικό, τότε ήθελαν να παντρευτούν Βασιλιά η μεγαλοβοσκό.  Έβαλε λοιπόν τον άντρα της και αυτή μαζί και μάζεψαν στρατό από την Λακωνία και το Άργος, κατέβηκαν εδώ κάτω στον τόπο μας που τότε λεγόταν Λελεγία  και τον καταλάβανε του και  δώσανε νέο όνομα . Τον ονόμασαν Μεσσηνία από το όνομα της Μεσσήνης που έγινε η κυρία βασίλισσα και έκανε και τον άντρα της βασιλιά για να σκάσουνε από ζήλεια οι φιλενάδες της.  Χτίσανε μια πόλη εκεί που σήμερα είναι το Σαντάνι  που την ονόμασαν Ανδανία.  χτίσανε ανάκτορα και βασίλευαν εκεί. Δεν  γνωρίζουμε αν η Μεσσήνη και ο Πολυκάων έκαναν παιδιά. Πέντε γενιές αργότερα οι Μεσσήνιοι, έκαναν βασιλιά τον Περιήρη, που έφερε μαζί του και τον Μελανέα με την γυναίκα του την Οιχαλία. Ο Περιήρης τους έδωσε το Καρνάσιο πεδίο και  εκεί έχτισαν πόλη που πήρε το όνομα Οιχαλία από το όνομα της γυναίκας του Μελανέως. Στο Καρνάσιο ετελούνταν μυστήρια από τότε και εξελίχτηκαν αργότερα στα πλέον σημαντικά της Ελλάδας, μετά από εκείνα της Ελευσίνας. Όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε την Μεσσηνία, τελούνταν ακόμη τα μυστήρια και ίσως μυήθηκε και αυτός, αλλά δεν αποκάλυψε τίποτα όπως είχε ορκιστεί.

Δυο γενιές μετά την επιστροφή των Ελλήνων από την Τροία, κατέβηκαν οι Δωριείς, και μοίραζαν τον τόπο όπου περνούσαν. Δώσανε στον Τήμενο το Άργος την Λακωνία στον Αριστόδημο και ο Κρεσφόντης ζητούσε την Μεσσηνία που ήταν έφορη με πολλά κοπάδια και καλό κλίμα. Όμως δεν θέλανε να δώσουνε την Μεσσηνία στον Κρεσφόντη επειδή είχε καταγωγή από την Θήβα και ήταν και επίτροπος των παιδιών του  Αριστόδημου που  στο μεταξύ είχε  πεθάνει. Τότε ο πονηρός Κρεσφόντης είπε να ρίξουν κλήρο σε ποιόν θα πέση η Μεσσηνία. θά έριχναν μέσα σε μία υδρία με νερό δύο βόλους χωμάτινους . εκείνου που ο βόλος θα έβγαινε πρώτος, θα έπαιρνε την Μεσσηνία. Ο βόλος των παιδιών του Αριστόδημου ήταν από χώμα που είχε ξεραθεί στον ήλιο, ενώ τον δικό του τον είχε κρυφά  ψημένο στην φωτιά. Φυσικά ο βόλος των παιδιών διαλύθηκε στο νερό και έτσι βγήκε ο βόλος του Κρεσφόντη που με αυτήν την απάτη ξεγέλασε τα ανήψια του και πήρε την Μεσσηνία. Άμα γίνεις βασιλιάς, μπορείς να παντρευτείς και πριγκίπησα. Έτσι πήρε γυναίκα του την Μερόπη κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας Κύψελου και έχτισαν το παλάτι τους στην Στενύκλαρο.  Παρά την απάτη που έκανε ο Κρεσφόντης, υπήρξε καλός βασιλιάς. Ήταν δίκαιος και μοίρασε τη γη δίκαια και στους φτωχούς με αποτέλεσμα να επαναστατήσουν οι γαιοκτήμονες  με αρχηγό τον Πολυφόντη και να σκοτώσουν τον ίδιο και τα παιδιά του, εκτός από τον μικρότερο τον Αίπυτο και τη γυναίκα του την Μερόπη που την πήρε με το ζόρι για γυναίκα ο φονέας του ο Πολυφόντης. 

Όταν ενηλικιώθηκε ο Αίπυτος, γύρισε στην Μεσσηνία,  σκότωσε  τον Πολυφόντη και πήρε πίσω το βασίλειο του πατέρα του και έκανε πρωτεύουσα της Μεσσηνίας την Στνύκλαρο.

Οι Μεσσήνιοι, έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για τον Αίπυτο και μάλιστα τους απογόνους του τους αποκαλούσαν Αιπυτίδες.

Οι Μεσσήνιοι με τους Σπαρτιάτες ήταν αδέρφια, είχαν την ίδια καταγωγή, τους ίδιους θεσμούς, τα ίδια ήθη και έθιμα. Τι όμως οδήγησε αυτά τα αδέρφια σε αυτόν τον μακροχρόνιο πόλεμο με τις καταστρεπτικές συνέπειες;  Στο επόμενο σημείωμά μας  με οδηγό πάντοτε τον Παυσανία, θα προσπαθήσουμε  να εξηγήσουμε τις αιτίες και τα αποτεέσματα αυτού του πολέμου.