Νυγμοὶ Εὐθυντήριοι

Αθανάσιος Α. Τσακνάκης
Θεολόγος – Φιλόλογος
Νυγμοὶ Εὐθυντήριοι
Οι «Νυγμοὶ Εὐθυντήριοι» αποσκοπούν να καταστούν μία σειρά νεοελληνικών μεταφράσεων πολύτιμων κειμένων τής Αρχαίας Ελληνικής και τής Βυζαντινής Γραμματείας, με περιεχόμενο συμβουλευτικό και προτρεπτικό, διδακτικό και ενθαρρυντικό. Τα κείμενα συνοδεύονται από διευκρινιστικές υποσημειώσεις, επεξηγηματικά σχόλια και επίκαιρες αναλύσεις. Η ενδεχόμενη ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους, καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες, επιτρέπεται μόνον υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου τους.
Άγιος Διάδοχος1

«Όροι2»
[1] Όριο τής πίστης μας3 είναι η εκ μέρους μας απαθής4 κατανόηση τού Θεού.
[2] Όριο τής ελπίδας μας είναι η αποδημία τού νου μας προς τα ελπιζόμενα5.
[3] Όριο τής υπομονής μας είναι η αδιάλειπτη εγκαρτέρησή μας κατά την όραση τού αοράτου6 ως ορατού μέσω των διανοητικών οφθαλμών7 μας.
[4] Όριο τής αφιλαργυρίας μας είναι η εκ μέρους μας επιθυμία τής ανέχειας κατά τον τρόπο που κάποιος επιθυμεί την κατοχή.
[5] Όριο τής επίγνωσής8 μας είναι η άγνοια τού εαυτού μας κατά την έκστασή μας προς τον Θεό9.
1 Γιά τον βίο και το έργο τού αγίου Διαδόχου, επισκόπου Φωτικής, βλέπε στην Ενδεικτική Βιβλιογραφία, στο τέλος τής παρούσας μελέτης.
2 «Όρος» είναι το «όριο». Στο παρόν θεολογικό κείμενο, ως «όριο» εννοείται το «έπακρο», το «αποκορύφωμα», το «ύψιστο σημείο τής τελείωσης». Γιά την παρούσα νεοελληνική μετάφραση χρησιμοποιήθηκε το πρωτότυπο κείμενο τής έκδοσης «Τζελάτης Π. Α., Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, τ. 1ος, Αθήνα, 1893».
3 Τής πίστης μας στον Θεό, τής εμπιστοσύνης μας στον Θεό.
4 Η απαλλαγμένη από τα «πάθη», δηλαδή από τα αποτελέσματα (παράγωγα) τής δράσης (ενέργειας) των αισθήσεών μας.
5 Όσα ελπίζουμε.
6 Τού Θεού.
7 Τής καθαρής νόησής μας.
8 Τής πλήρους πνευματικής γνώσης μας.
9 Την μετάβασή μας προς τον Θεό. 1
[6] Όριο τής ταπεινοφροσύνης μας είναι η συνεχής λήθη των κατορθωμάτων μας.
[7] Όριο τής αοργησίας μας είναι η μεγάλη επιθυμία μας γιά την μη οργή.
[8] Όριο τής αγνότητάς μας είναι η αενάως προσκολλημένη στον Θεό αίσθησή μας.
[9] Όριο τής αγάπης μας είναι η αύξηση τής φιλικότητάς μας προς τους υβριστές μας.
[10] Όριο τής τέλειας αλλοίωσής μας10 μέσα στην θεϊκή τρυφή είναι η εκ μέρους μας θεώρηση τής στυγνότητας τού θανάτου ως χαράς.
Η καταγεγραμμένη μυστική διδασκαλία τού λογιωτάτου και θεοφόρου αγίου Διαδόχου, επισκόπου Φωτικής, συγκλονίζει και συναρπάζει με το δυσθεώρητο ύψος και βάθος των φωτεινών στοχασμών και των εκστατικών νοημάτων της. Περίπου δεκατρείς αιώνες πριν από την εποχή μας, κατά την οποία η επιστήμη τής Ψυχολογίας φαίνεται να έχει επιτελέσει αλματώδη πρόοδο, ο άγιος Διάδοχος είχε βιώσει προσωπικώς, εννοήσει τελείως, αναλύσει σαφώς και εκφράσει λεπτομερώς ένα πλήθος ψυχικών λειτουργιών και πνευματικών εμπειριών, επίτευγμα που δικαίως θα ενέτασσε τον φωταυγή Πατέρα τής Εκκλησίας και μεταξύ των αληθινών Πατέρων τής Ψυχολογίας. Επιπροσθέτως, τα θεόπνευστα κείμενά του, τα οποία τον αναδεικνύουν ως μεγάλο φιλόσοφο και μυσταγωγό, τον εντάσσουν επαξίως στην αειθαλή χορεία των φίλεργων στυλοβατών τής πλέον μακραίωνης, πολύπτυχης, αναβιβαστικής και ζωογόνου Θεολογίας τής Οικουμένης, τής ελληνικής, γεννημένης σε χρόνους μυθολογικούς και συνεχώς εξελισσόμενης μέχρι των ημερών μας.
Οι «Όροι», ένας ευσύνοπτος δεκάλογος υπόδειξης των ύψιστων βαθμών τής ανθρώπινης τελείωσης στις θεμελιώδεις ζωτικές αρετές τής πίστης, τής ελπίδας, τής υπομονής, τής αφιλαργυρίας, τής επίγνωσης, τής ταπεινοφροσύνης, τής αοργησίας, τής αγνότητας, τής αγάπης και τής ένθεης αλλοίωσης, δεν είναι απλώς ένας κατάλογος φιλοσοφικών-θεολογικών-ψυχολογικών εννοιών προς διευκόλυνση των ειδικών επιστημόνων, ούτε μόνον ένας οδηγός χριστιανικής αγωγής ή διαγωγής προς διαφώτιση τού χριστεπώνυμου πληρώματος, αλλά κυρίως μία σοφή διδαχή γιά την επωφελή και τελεσφόρο θωράκιση, κατά κύριο λόγο την πνευματική, τού καθημερινού ατομικού, οικογενειακού και κοινωνικού βίου σε δυσοίωνες ή δυσχερείς περιόδους προπαρασκευαστικής εγκαρτέρησης, κατά τις οποίες οι όντως ελπίζοντες σε μία ανάσταση – οποιασδήποτε μορφής – εκουσίως, παραλλήλως, ενσυνειδήτως και αδιαλείπτως την προετοιμάζουν και προετοιμάζονται γι’ αυτήν.
Στοχαζόμενοι τον Θεό ως πηγή πάσης αρετής, άρα και τής ελευθερίας και τής παρρησίας μεταξύ πολλών άλλων, απρόσκοπτα κατανοούμε ότι, όπως «Όριο τής πίστης μας (στον Θεό) είναι η εκ μέρους μας απαθής κατανόηση τού Θεού», ομοίως «Όριο τής πίστης μας (στην ελευθερία) είναι η εκ μέρους μας απαθής κατανόηση τής ελευθερίας» ή «Όριο τής πίστης μας (στην παρρησία) είναι η εκ μέρους μας απαθής κατανόηση τής παρρησίας». Εφόσον, εξάλλου, ο Θεός είναι
10 Τής αλλαγής ολόκληρης τής ύπαρξής μας. 2
πάροχος κάθε αγαθού, άρα – χάριν παραδείγματος – και τής ισότητας ενώπιον των νόμων, τότε, καθώς «Όριο τής αγνότητάς μας είναι η αενάως προσκολλημένη στον Θεό αίσθησή μας», κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο «Όριο τής αγνότητάς μας είναι η αενάως προσκολλημένη στην ισότητα ενώπιον των νόμων αίσθησή μας», που σημαίνει ότι έχουμε μία όντως και κατ’ έπακρον αγνή προδιάθεση έναντι αυτής τής ισότητας, ώστε την καλούμε να κυριαρχήσει επί των αισθήσεων και επί των αισθημάτων μας. Επίσης, εάν αληθώς έχουμε συνειδητοποιήσει ότι «Όριο τής υπομονής μας είναι η αδιάλειπτη εγκαρτέρησή μας κατά την όραση τού αοράτου ως ορατού μέσω των διανοητικών οφθαλμών μας», τότε ακώλυτα διαπιστώνουμε ότι «Όριο τής υπομονής μας» έναντι τής προσδοκώμενης απελευθέρωσης τής Πατρίδας μας «είναι η αδιάλειπτη εγκαρτέρησή μας κατά την όραση τού αοράτου», δηλαδή αυτής ακριβώς τής απελευθέρωσης, «ως ορατού μέσω των διανοητικών οφθαλμών μας». Αναγνωρίζοντας, εν τέλει, ότι «Όριο τής ταπεινοφροσύνης μας είναι η συνεχής λήθη των κατορθωμάτων μας», ευχερώς αντιλαμβανόμαστε την αέναη πηγή τής ακατάβλητης αγιότητας ενός Γρηγορίου Παλαμά ή ενός Ιωάννη Χρυσοστόμου, αλλά και την ευσταθή αιτία τού αστείρευτου ηρωισμού ενός Ηρακλή ή ενός Θησέα.
Οι «Όροι» τού αγίου Διαδόχου, εμβριθές απαύγασμα τού ένθεου – και γι’ αυτό αθάνατου – ελληνικού στοχασμού, φωτίζουν την στενωπό τής καθαρτήριας αυτογνωσίας, την ατραπό τής λυτρωτικής γενναιότητας, την οδό τής ενάρετης αγωνιστικότητας και την λεωφόρο τής αναστατικής ελευθερίας. Το νοητό φως τους εκ φύσεως δύναται να γίνει αντιληπτό και από ορώντες και από τυφλούς, αλλά σε καμμία περίπτωση από εθελότυφλους.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
[1] Γαλίτης Α., Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, εκδ.: Το Περιβόλι τής Παναγίας, Θεσσαλονίκη, 1986.
[2] Γκόλτσου Α., Φιλοκαλία των Νηπτικών και Ασκητικών, τ. 9ος, εκδ.: Γρηγόριος ο Παλαμάς, 1986.
[3] Κυριαζή Ε., Ο Άγιος Διάδοχος Φωτικής, το έργο του, η θεολογία του και το ιστορικό πλαίσιο τής εποχής του (5ος αιώνας), Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ., Επιβλέπων Καθηγητής: Σ. Α. Πασχαλίδης, Θεσσαλονίκη, 2013.
[4] Φλορόφσκυ Γ., Οι Βυζαντινοί Ασκητικοί και Πνευματικοί Πατέρες, εκδ.: Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1992.
[5] Χρήστου Π., Διάδοχος ο Φωτικής, εκδ.: Τριανταφύλλου, Θεσσαλονίκη, 1952.
Αθανάσιος Α. Τσακνάκης
21/10/2016 3