ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ 1922. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ 1922
ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΥ ΣΠΥΡΟΥ

 Σε 7 συνέχειες θα αναρτήσουμε την εργασία του συναδέλφου, που υπηρέτησε για  πολλά χρόνια στην Πάτρα Σπύρου Χαραλαμπόπουλου με τον παραπάνω τίτλο. Πολλά συγχαρητήρια Σπύρο και εύχομαι να βρει μεγάλη αποδοχή από αναγνώστες, φοιτητές, ερευνητές, ιστοριοδίφες.



Η Μικρασιατική Καταστροφή –το 1922- παραμένει στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων ως η μεγαλύτερη ήττα του ελληνισμού, το γεγονός που διαμόρφωσε οριστικά τη μορφή του νεοελληνικού κράτους, προκάλεσε τον αφανισμό χιλιάδων Ελλήνων στη Μικρά Ασία και εξάλειψε τη Μεγάλη Ιδέα –δηλαδή την ιδέα για εδαφική επέκταση του κράτους σε εδάφη της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ελληνικούς πληθυσμούς- από τη σκέψη των Ελλήνων πολιτικών.
Ποιο όμως ήταν το κυρίαρχο στοιχείο που διαμόρφωσε την κατάσταση, έτσι ώστε να προκύψει αυτό το αποτέλεσμα; Τα ανθρώπινα λάθη, η αδυναμία του Ελληνικού Στρατού να ανταπεξέλθει στις τεράστιες δυσκολίες από την αντίσταση των Τούρκων, η αδυναμία του Ελληνικού κράτους, το πούλημα των Μεγάλων Δυνάμεων ή η προδοσία των κυβερνώντων; Αυτό το καίριο στοιχείο ή τα στοιχεία που οδήγησαν στην καταστροφή, θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε στα επόμενα.

Για ευκολία στη μελέτη, θα χωρίσουμε το χρονολογικό πλαίσιο των γεγονότων σε τέσσερις περιόδους: (1) η πρώτη από τον Ιούνιο του 1917 έως τις εκλογές της 14ης Νοεμβρίου του 1920, (2) η δεύτερη από τις εκλογές έως τον Αύγουστο του 1921, (3) η τρίτη από εκεί έως το τέλος Αυγούστου του 1922 και (4) η τέταρτη αφορά την πυρπόληση και την εκκένωση της Σμύρνης, και όχι μόνο, από το ελληνικό στοιχείο. Στο 5 ο μέρος γίνεται ο λεπτομερής σχολιασμός των αποφάσεων των κυβερνώντων.

ΜΕΡΟΣ j - ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 1917 ΕΩΣ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 14 ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1920
Το βράδυ της 27 ης Ιουνίου 1917 1 ορκίστηκε η κυβέρνηση Βενιζέλου, μετά την εκδίωξη από τη χώρα του βασιλιά Κωνσταντίνου και την τυπική λήξη του Εθνικού Διχασμού, που είχε ως αφορμή την θέση της χώρας κατά τον Α’ Π.Π. Ο Βενιζέλος ήθελε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των Αγγλογάλλων –της Αντάντ-, που θεωρούσε τους τελικούς νικητές του πολέμου, ενώ οι αντίπαλοι του Βενιζέλου –oι αντιβενιζελικοί- με πρωτεργάτες τους Κωνσταντίνο και Γούναρη πρόκριναν την ουδετερότητα, που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Γερμανίας, αφού και αυτοί με τη σειρά τους πίστευαν στη νίκη της γερμανικής πλευράς.
Το ίδιο εκείνο βράδυ ο Βενιζέλος από το μπαλκόνι της Μ. Βρετανίας δήλωσε τη θέση της Ελλάδας «παρά το πλευρόν των Δημοκρατικών Εθνών … και κατά των Μεσευρωπαϊκών Δυνάμεων, των οποίων σύμμαχοι είναι οι δυο κληρονομικοί μας εχθροί», η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Αλλά ποιος ο λόγος που ο Βενιζέλος ήθελε τη συμμετοχή μας στον πόλεμο; Η υλοποίηση των πόθων που εξέφραζε η Μεγάλη Ιδέα, την οποία είχε ενστερνιστεί η αστική τάξη που εκπροσωπούσε ο Ελ. Βενιζέλος ή η υλοποίηση των οικονομικών στόχων που είχε θέσει το εγχώριο οικονομικό κατεστημένο σε συνεργασία ή επωφελούμενο της επεκτατικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής των νικητών του Α’ Π.Π; Ήδη από το 1912 σε συνομιλίες του Βενιζέλου με Άγγλους υπουργούς είχε διαφανεί η προοπτική –μετά την κατάρρευση των Οθωμανών- η Ελλάδα να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο –ως περιφερειακή δύναμη-στην ανατολική Μεσόγειο με τις ανάλογες και απαραίτητες εδαφικές επεκτάσεις της.
Έτσι κατά τον Α’ Π.Π. η πρόσδεση της Ελλάδας στο άρμα της Αντάντ ήταν μονόδρομος για το Βενιζέλο. Τα σχέδια του Βενιζέλου απόρριψε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος το 1915, ο οποίος υποστήριζε τα γερμανικά ιμπεριαλιστικά σχέδια που ήθελαν την Τουρκία σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή! Ο Βενιζέλος
1


1 Σε όλο το κείμενο για το 1922 οι ημερομηνίες δίνονται σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο, που ίσχυε στην Ευρώπη, και όχι το παλαιό ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα και παρουσίαζε διαφορά 13 ημερών με το νέο. Για παράδειγμα η 26 η Αυγούστου 1922, ημερομηνία της επίθεσης στο Αφιόν, αντιστοιχεί στην 13 η Αυγούστου του παλαιού ημερολογίου.

οδηγήθηκε σε παραίτηση, πρωθυπουργός ανέλαβε ο Γούναρης, ο Εθνικός Διχασμός άρχιζε και η εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας έπρεπε να περιμένει.
Μέσα από μια σειρά τραγικών γεγονότων, που αποτελούν την ιστορική περίοδο και τη λέμε Εθνικό Διχασμό, φτάσαμε στη 14 η Ιουνίου 1917, όταν επίσημα η χώρα μας εισέρχεται στον Α’ Π.Π., προσμένοντας με τη λήξη του να βρεθεί στο στρατόπεδο των νικητών και να υλοποιηθούν οι υποσχέσεις της Αντάντ –από το 1915- που για την είσοδο μας στον πόλεμο πρόσφεραν: «σοβαρά ανταλλάγματα» στη Μικρά Ασία, την Κύπρο και τη Δυτική Θράκη, που τότε ανήκε στη Βουλγαρία.
Στις 30 Οκτωβρίου 1918 η Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττημένη του Α’ Π.Π. υπέγραφε στο Μούδρο της Λήμνου τη συνθήκη ανακωχής και θα άρχιζε μια μακρά περίοδος διαπραγματεύσεων 22 μηνών (!), που θα κατέληγε στις 10 Αυγούστου του 1920 στην υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, που κατοχύρωνε επισήμως στην Ελλάδα τη Δυτική και Ανατολική Θράκη, τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο και την παρουσία της στην περιοχή της Σμύρνης που βρίσκονταν ήδη υπό ελληνικό έλεγχο από το Μάιο του 1919!
15 Μαΐου 1919. Οι Έλληνες της Σμύρνης πανηγύριζαν, οι γαλανόλευκες σημαίες κυμάτιζαν και η 1 η Μεραρχία του ελληνικού στρατού, με διοικητή το συνταγματάρχη Ζαφειρίου, αποβιβαζόταν στην προκυμαία της Σμύρνης!
Πώς όμως βρέθηκαν οι Έλληνες στη Σμύρνη 15 μήνες, πριν υπογραφεί η συνθήκη των Σεβρών;
Στις 18 Ιανουαρίου 1919 άρχισε τις εργασίες της η διεθνής διάσκεψη που έμεινε στην Ιστορία ως «Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού», με σκοπό την υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ των νικητών και των ηττημένων του Α’ Π.Π.. Στις εργασίες της διάσκεψης συμμετείχε και η Ελλάδα την οποία εκπροσωπούσε ο Βενιζέλος επικεφαλής 20μελούς αντιπροσωπείας.
Στις 3 & 4 Φεβρουαρίου 1919 ο Βενιζέλος παρουσιάστηκε στο Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο για να παρουσιάσει και να υποστηρίξει τις ελληνικές διεκδικήσεις στη βάση πολιτικών και ιστορικών στοιχείων. Οι διεκδικήσεις αφορούσαν: την Βόρεια Ήπειρο (παρότι πλειοψηφούσαν οι αλβανόφωνοι), τη δυτική Θράκη (που τότε ανήκε στη Βουλγαρία), την ανατολική Θράκη (που ήταν τουρκική) και την παράλια ζώνη της Μ. Ασίας με τη Σμύρνη. Κατά την παρουσίαση ο Βενιζέλος επισήμανε ότι δεν ζητούσε την Κωνσταντινούπολη, που αποτελούσε τον πάγιο πόθο του αλυτρωτισμού, κάτι που εκφραζόταν μέσα από το μύθο του «μαρμαρωμένου βασιλιά»! Επίσης δεν αναφέρθηκε στην Κύπρο και για τον Πόντο πρότεινε να ενσωματωθεί στο υπό σύσταση –τότε- αρμενικό κράτος.
2

Η συνθήκη υποχρέωνε την Τουρκία σε μια σειρά μέτρων που οδηγούσαν στην αποστρατικοποίηση της. Κύρια σημεία ήταν: το άνοιγμα των Στενών, η παράδοση του οπλισμού και ο έλεγχος επικοινωνιών και συγκοινωνιών από τους Συμμάχους. Οι όροι της συμφωνίας δεν εφαρμόστηκαν ποτέ είτε από αμέλεια, είτε από τις αντιζηλίες μεταξύ των Συμμάχων. Η πλημμελής φρούρηση των αποθηκών –κυρίως από τους Γάλλους-, το περιεχόμενο των αποθηκών αυτών εξόπλισε συμμορίες ενόπλων Τσετών και επέτρεψε τον εφοδιασμό των στρατιωτών του Κεμάλ. Αργότερα το Γερμανικό στρατιωτικό υλικό των αποθηκών της Άγκυρας και της Σεβάστειας που η φύλαξη τους είχε δοθεί από τους Συμμάχους στις Οθωμανικές Αρχές παραδόθηκε ανέπαφο στον Κεμάλ. Το στρατιωτικό υλικό των αποθηκών της Καλλίπολης έπεσε στα χέρια μιας μικρής ομάδας ατάκτων Τούρκων τον Μάιο του 1919 αλλά και η παράλειψη των Συμμάχων να καταλάβουν σημαντικά στρατιωτικά κέντρα στη Μικρά Ασία, επέτρεψε τη δημιουργία κόμβων συγκέντρωσης και εκπαίδευσης των κεμαλικών δυνάμεων και τον έλεγχο μεγάλων περιοχών, που πρόσφεραν σε χρήμα –από τους φόρους- και σε άνδρες από την επιστράτευση των γηγενών.

Μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων –Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ηνωμένων Πολιτειών και Ιαπωνίας και ειδικά μεταξύ των τεσσάρων πρώτων- είχαν δημιουργηθεί και συντηρούνταν οξύτατες αντιθέσεις, που οφείλονταν στα ιδιαίτερα συμφέροντα καθεμιάς τους στην υπόθεση της μοιρασιάς της λείας του πολέμου, που είχε ως κύριο στόχο την εκμετάλλευση των πετρελαίων της Ανατολής. Το γεγονός αυτό, όπως θα δούμε, δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στην υιοθέτηση των διεκδικήσεων μας και έδωσε τον απαραίτητο χρόνο στον Κεμάλ –ηγέτη της επανάστασης των Νεότουρκων- να οργανώσει ιδεολογικά και υλικά την άμυνά του απέναντι στις δυνάμεις των συμμάχων και να στραφεί μετά από λίγο ανενόχλητος (!) εναντίον του Ελληνικού Στρατού.
Οι Σύμμαχοι υπήρξαν επιφυλακτικοί προς τα ελληνικά αιτήματα και με πρόταση του Lloyd George ανατέθηκε η περαιτέρω μελέτη των εδαφικών μας διεκδικήσεων σε μια επιτροπή –την «Ελληνική Επιτροπή»-, που θα εισηγούταν μια δίκαιη διευθέτηση. Η επιτροπή αυτή συνεδρίασε 12 φορές.
Στο Βορειοηπειρωτικό θέμα βρέθηκε απέναντί μας η Ιταλία, που ζητούσε να μην αλλάξουν τα ελληνοαλβανικά σύνορα επικαλούμενη συνθήκες του 1913 και του 1915. Οι Αμερικανοί αντέδρασαν, οι Ιταλοί απεχώρησαν και το ζήτημα αναβλήθηκε επ’ αόριστον!
Στο Θρακικό θέμα αρχικά η κατάσταση ήταν πιο ομαλή, αφού οι Αμερικανοί εγκατέλειψαν για λίγο τη φιλοβουλγαρική τους τοποθέτηση. Γρήγορα οι Αμερικανοί επανήλθαν στην αρχική τους θέση –τη διευκόλυνση εξόδου της Βουλγαρίας στο Αιγαίο-, αλλά η «Ελληνική Επιτροπή» παρά και την ιταλική αντίθεση πρότεινε την παραχώρηση στην Ελλάδα της Δυτικής Θράκης μαζί με ένα μεγάλο τμήμα της Ανατολικής. Όμως στις 16 Μαΐου οι υπουργοί Εξωτερικών των τεσσάρων αποφάσισαν την αναβολή της συζήτησης του Θρακικού.
Στο Μικρασιατικό ζήτημα υπήρξε πραγματική διπλωματική μάχη. Οι Άγγλοι περισσότερο και οι Γάλλοι λιγότερο στήριζαν τις ελληνικές διεκδικήσεις, οι Αμερικανοί αντιδρούσαν, ενώ οι Ιταλοί ήταν εντελώς αρνητικοί, αφού διεκδικούσαν για τον εαυτό τους τη Σμύρνη, προβάλλοντας το Πρακτικό του Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης –που είχε υπογραφεί από το 1917 μεταξύ Αντάντ και Ιταλίας- που τους παραχωρούσε τη Σμύρνη και μεγάλα εδάφη γύρω της. Η «Ελληνική Επιτροπή» υπέβαλε χωριστές εισηγήσεις σύμφωνα με τα παραπάνω, ενώ όλοι αναγνώριζαν οριστικά την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Λίγες ημέρες αργότερα το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο επιφυλάχτηκε να αποφασίσει το ίδιο για το ζήτημα.
Και άλλη αναβολή! Οι αρχικές θριαμβολογίες του Βενιζέλου καταλάγιασαν ….
Η υπόθεση της Μικράς Ασίας θα είχε χαθεί για την Ελλάδα, αν δεν την υποστήριζε ο Βρετανός πρωθυπουργός Lloyd George με συνεπίκουρο τον Γάλλο πρωθυπουργό Clemenceau, που ήθελαν να αποδοθεί στην Ελλάδα ο κύριος κορμός των διεκδικήσεών της. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αλλάξει τη στάση των Αμερικανών -που ήταν αντίθετοι στην εγκαθίδρυση ελληνικής ζώνης στη Σμύρνη- ο Βενιζέλος με νέο του υπόμνημα υποστήριξε την πολιτισμική, οικονομική και πνευματική υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι του τουρκικού στοιχείου και έθεσε το επιχείρημα του ενιαίου χώρου που αποτελούσαν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου με τα παράλια της Μ. Ασίας, κατά τη γνώμη μας ένα παράξενο και επικίνδυνο επιχείρημα από εδαφική-γεωπολιτική αλλά και από δημογραφική άποψη.
Για άλλη μια φορά η διαπραγμάτευση οδηγείτο σε αδιέξοδο, ώσπου την 1 η Απριλίου 1919 δύο Βρετανοί σύμβουλοι, οι Toynbee και Nicolson αρμόδιοι για την χάραξη των ελληνοτουρκικών συνόρων, υπέβαλαν μια εντελώς ριζοσπαστική πρόταση: η Ελλάδα θα αποκτούσε τη Θράκη μαζί με την Κωνσταντινούπολη, τη χερσόνησο της Καλλίπολης και τις ευρωπαϊκές ακτές της θάλασσας του Μαρμαρά, ενώ η μελλοντική Τουρκία θα κρατούσε ολόκληρη τη Μ. Ασία.
3

Clemenceau
Lloyd George

Κι ενώ αυτή η πρόταση έμπαινε προς συζήτηση, παρά την αρχική άρνηση του Βενιζέλου –που μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ολέθριο λάθος του αλλά με την εκ των υστέρων γνώση της Ιστορίας- στις αρχές Μαΐου του 1919 το σκηνικό ανατρέπεται από τις κινήσεις των Ιταλών, που αφορούσαν μυστικές συνομιλίες τους με τον Κεμάλ και την πρόθεση τους για απόβαση στη Σμύρνη. Ήδη οι Ιταλοί από τις 30 Μαρτίου είχαν αποβιβαστεί την Αττάλεια και στις 30 Απριλίου στη Σκάλα Νόβα, νότια της Σμύρνης. Όλα αυτά οφείλονταν στην ιδέα των Ιταλών πως θα παραθερισθούν από τους υπόλοιπους συμμάχους, στη δυσαρέσκεια τους έναντι της Αγγλίας, που είχε αποκτήσει σημαντική θέση στη διανομή της λείας στην Ανατολή –άποψη που συμμερίζονταν και οι Γάλλοι- και στην αντίθεση τους για την προώθηση της Ελλάδας ως κράτους – πελάτη της Αγγλίας στην περιοχή!

Στις 6 Μαΐου ο Lloyd George πίεσε τους Clemenceau και Wilson –απόντων των Ιταλών- για μια απόφαση που θα έβαζε φρένο στις ιταλικές επιδιώξεις θα ενέπλεκε και θα ικανοποιούσε ταυτόχρονα την Ελλάδα! Οι τρεις αποφάσισαν να επιτρέψουν στους Έλληνες να αποβιβάσουν στρατιωτικές δυνάμεις στη Σμύρνη, για να αποτρέψουν ιταλικά τετελεσμένα, και ο Lloyd George ενημέρωσε το Βενιζέλο για την απόφαση:
Λ. Τ: Έχετε διαθέσιμον στρατόν;
ΒΕΝ: Έχομεν. Περί τίνος πρόκειται;
Λ.Τ.: Απεφασίσαμεν σήμερον μετά του Προέδρου Ουίλσωνος και του κυρίου Κλεμανσώ ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην.
ΒΕΝ: Είμεθα έτοιμοι.
Η προχειρότητα και η μυστικότητα της απόφασης προκάλεσαν αντιδράσεις από όλες τις αντιπροσωπείες ακόμα και την Αγγλική. Ο αρχηγός του Αυτοκρατορικού Επιτελείου θεώρησε την απόφαση «ως την αρχή ενός νέου πολέμου» και ο Churchill, υπουργός Στρατιωτικών τότε, κατέκρινε την απόφαση των τριών «πανίσχυρων και αμαθέστατων» ανθρώπων, όπως τους χαρακτήρισε.
Η απόφαση κρατήθηκε μυστική από τους Ιταλούς και στις 12 Μαΐου ο Clemenceau έφερε τον Ιταλό πρωθυπουργό προ τετελεσμένων γεγονότων. Αλλά, ταυτόχρονα, του ξεκαθάρισε ότι η απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη θα είχε μόνο αστυνομικό χαρακτήρα και θα προστάτευε τους χριστιανικούς πληθυσμούς, ενώ η τύχη της Σμύρνης θα αποφασιζόταν αργότερα από το Ανώτατο Συμβούλιο!
Είμεθα, όμως, έτοιμοι; Θα μπορούσε ο Βενιζέλος να αρνηθεί την πρόταση;
Η απάντηση στο 1 ο ερώτημα δόθηκε πολύ γρήγορα, από την πρώτη ημέρα της αποβίβασης των στρατιωτών μας στη Σμύρνη, την 15 η Μαΐου 1919 (νέο ημερολόγιο). Τις κωδωνοκρουσίες και τους σημαιοστολισμούς ακολούθησαν βίαια επεισόδια και συγκρούσεις του
4

… Μέχρι την 08.40 είχε αποβιβαστεί στην προβλήτα της Πούντας το μεγαλύτερο μέρος των 4 ου και 5 ου Συνταγμάτων πεζικού, τα οποία και κατευθύνθηκαν για τη κατάληψη των αντικειμενικών τους σκοπών. Τα Ι κ’ ΙΙ/38 Ευζωνικά Τάγματα αποβιβάστηκαν στις αποβάθρες έναντι της «Λέσχης Κυνηγών» και την 09.30 ώρα άρχισαν να κινούνται στη παραλιακή οδό σε φάλαγγα παρελάσεως – με επικεφαλής τη σημαία του Συντάγματος– προς την Καραντίνα. Η προχώρηση του Συντάγματος γινόταν με μεγάλη δυσκολία λόγω του μεγάλου πλήθους που είχε κατακλύσει την οδό. … Όταν το ΙΙ/38 Τάγμα πέρασε από τη πλατεία του διοικητηρίου δέχθηκε πυρά από τα παράθυρα του διοικητηρίου, του σχολείου της χωροφυλακής, των στρατώνων, ενός ξενοδοχείου και τη κατεύθυνση του δρόμου προς Καραντίνα όπου είχε ανοιχθεί χαράκωμα, ως επίσης και από τα σπίτια και τις παρόδους της τουρκικής συνοικίας όπου είχαν συγκεντρωθεί πολλοί ένοπλοι Τούρκοι. Από τους πυροβολισμούς φονεύθηκαν αμέσως 2 εύζωνοι και τραυματίστηκαν 8 …. Οι διαφυγόντες εκ της Σμύρνης ένοπλοι Τούρκοι στρατιωτικοί, ανερχόμενοι σε 2.000 πεζούς, 150 ιππείς και 240 χωροφύλακες περίπου, ενώθηκαν με ένοπλους χωρικούς, διασκορπίστηκαν στην ύπαιθρο και απειλούσαν ότι θα προβούν σε σφαγές κατά των Ελλήνων.
(Πηγή: http://belisarius21.wordpress.com/)


ελληνικού στρατού με οπλισμένους Τούρκους καθώς και πράξεις αντεκδίκησης –«καθ΄ όλην την ημέραν φόνοι και λεηλασίαι επαίσχυνται»- με αποτέλεσμα 2 το θάνατο 2 Ελλήνων στρατιωτών και τον τραυματισμό 34 στρατιωτών και 9 ιδιωτών. Από τους Τούρκους υπήρξαν 5 νεκροί και 16 τραυματίες στρατιώτες καθώς και 47 νεκροί και τραυματίες διαφόρων εθνικοτήτων!
Τα γεγονότα προξένησαν άσχημη εντύπωση στους Συμμάχους και γέννησαν ερωτηματικά για την ορθότητα της απόφασης και για την ικανότητα της χώρας μας να ανταποκριθεί στην αποστολή που της ανατέθηκε, του χωροφύλακα της περιοχής! Η επιτροπή που συστάθηκε και ασχολήθηκε με τα γεγονότα εξέδωσε πόρισμα πολύ επιβαρυντικό για την Ελλάδα και μάλιστα προχώρησε και σε διατύπωση ανεπίτρεπτων πολιτικών απόψεων.
Η απόβαση των ελληνικών δυνάμεων προκάλεσε όμως την αφύπνιση του τουρκικού εθνικισμού και τη συσπείρωση όλων των ομάδων των Νεότουρκων γύρω από τον Κεμάλ! Το γεγονός αυτό μάλλον διέφυγε της προσοχής όλων των εμπλεκομένων, προφανώς δε και του Βενιζέλου.
Όσα τραγικά συνέβησαν την 15 η Μαΐου ανάγκασαν τον Βενιζέλο να επισπεύσει την τοποθέτηση του διοικητή –Ύπατου Αρμοστή- της περιοχής. Για τη θέση αυτή είχε επιλέξει τον φίλο του Αριστείδη Στεργιάδη, ένα ικανό αλλά αμφιλεγόμενο πρόσωπο. Αυτός χρησιμοποίησε σκληρές πρακτικές για να εξαλείψει κάθε διάκριση εις βάρος των Τούρκων και κατάφερε να γίνει μισητός σε όλους τους Έλληνες της παράλιας Μικρασίας.
Αμέσως μετά την εγκατάσταση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη άρχισαν οι αψιμαχίες με τα υπολείμματα του τουρκικού στρατού και τους ατάκτους λησταντάρτες, τους Τσέτες.
Οι πλέον σημαντικές και αιματηρές συμπλοκές σημειώθηκαν στις περιοχές του Αϊδινίου και της Περγάμου. Ο ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να προελάσει ανατολικά και νότια με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν προστριβές με τους Ιταλούς, που επέτρεπαν στους Τσέτες να κινούνται και να κρύβονται ανενόχλητοι στην ιταλική ζώνη κατοχής.
Αυτά τα γεγονότα προκάλεσαν: (1) τη συμμαχική απαγόρευση προώθησης του ελληνικού στρατού χωρίς συμμαχική άδεια (!)και (2) τη δημιουργία της γραμμής Miln εντός της οποίας –και μόνο εκεί- μπορούσε να δράσει ο ελληνικός στρατός –βλέπε επόμενο χάρτη- αδυνατώντας έτσι να πλήξει καίρια και αποφασιστικά τους Τούρκους που εξορμούσαν μέσα από την ιταλική ζώνη.
5


2 Ο Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, στη μονογραφία του ¨Αρ. Στεργιάδης, Φωτίζοντας το σκοτεινό πορτρέτο του Ύπατου Αρμοστή¨ στο τ.1 του ιστορικού περιοδικού «Ιστορικά παρασκήνια» της εφ. Ελεύθερος Τύπος, γράφει σχετικά: «Τα αιματηρά γεγονότα που ξέσπασαν κατά την αποβίβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη –με ανεξακρίβωτο αριθμό θυμάτων εκατέρωθεν- αποτέλεσαν την πρώτη κρίση της βενιζελικής πολιτικής. Η τουρκική επίθεση … με ιταλική υποδαύλιση και με τη συμμετοχή εξόριστων Τουρκοκρητικών, προκάλεσε ελληνική αντεπίθεση. Ο Βενιζέλος αντέδρασε κεραυνοβόλα με Στρατοδικεία, απελάσεις και αυστηρές ποινές στους Έλληνες, αποφεύγοντας να επιρρίψει ευθύνες στους Τούρκους».
Ο Βενιζέλος επιβεβαιώνει τα παραπάνω με μια φράση του σε τηλεγράφημα προς τον Υπουργό Εξωτερικών Α. Διομήδη. Αναφέρει εκεί ο Βενιζέλος: «… εν μέσω των πολλών εν Σμύρνη ημετέρων, οίτινες ουδεμίαν έχουν δυστυχώς συνείδησιν της κρισιμωτάτης θέσεως, εις ην περιήλθον τα καθ’ ημάς εκ των γενομένων εκεί πολλαπλών παρεκτροπών …».

Η απόφαση αυτή ήταν καταστροφική για την Ελλάδα στην εξέλιξη του Μικρασιατικού. Έδινε και χρόνο και χώρο στον Κεμάλ, να οργανωθεί όπως αυτός ήθελε! Το ερώτημα που προκύπτει αμείλικτο: εκούσια ή ακούσια –προς την ενίσχυση του Κεμάλ- πάρθηκε αυτή η απόφαση;
Τότε αρχίζει η διαφοροποίηση της γαλλικής στάσης έναντι της Ελλάδας και των Νεότουρκων και οριστικοποιείται το τέλος της Αμερικανικής συμμετοχής στη Διάσκεψη της Ειρήνης, η οποία έκλεισε τις εργασίες της στις 21 Ιανουαρίου του 1920. Εφεξής η Αγγλία και η Γαλλία θα είχαν τον πρώτο λόγο στην Πρεσβευτική Διάσκεψη, που θα αντικαθιστούσε τη Διάσκεψη της Ειρήνης και η οποία θα επέλυε τα θέματα που κυρίως απασχολούσαν την Ελλάδα.
Στις 16 Μαρτίου 1920 οι Τούρκοι διασύρουν τους Γάλλους στο Μαράς της Κιλικίας σκοτώνοντας την εκεί φρουρά τους και σφάζοντας μπροστά στα μάτια των Γάλλων χιλιάδες Αρμένιους.
Οι Σύμμαχοι καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και ο Βενιζέλος προτείνει σκληρά μέτρα εναντίον των Τούρκων με την επέμβαση του ελληνικού στρατού. Η πρότασή του απορρίφθηκε και ταυτόχρονα τον προειδοποίησαν ότι δεν έπρεπε να περιμένει υλική βοήθεια από συμμαχικής πλευράς. Πολύ πριν τις μοιραίες εκλογές του Νοεμβρίου οι Σύμμαχοι (!) είχαν ξεκαθαρίσει τη θέση τους.
Στις 14 Ιουνίου οι Τούρκοι επιτίθενται στην αγγλική φρουρά της Νικομήδειας και ο στρατηγός Miln ζητά ενισχύσεις, οπότε οι Σύμμαχοι στρέφονται στην Ελλάδα για στρατιωτική βοήθεια, ως τη μόνη συμμαχική χώρα που διατηρούσε μετά τη λήξη του Α’ Π.Π. ετοιμοπόλεμο στρατό. Ο Βενιζέλος προσφέρει μια μεραρχία και ταυτόχρονα ζητά την άδεια προέλασης πέραν της γραμμής Miln. Η άδεια δίνεται –ως αντάλλαγμα (!)- και ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει διαδοχικά την Προύσα, τη Φιλαδέλφεια και το Ουσάκ έως τον Ιούλιο, δες χάρτη κάτω. Εκεί σταμάτησε η προώθηση μας, με διαταγή των Συμμάχων, αφού είχαν εξασφαλιστεί τα Δαρδανέλλια από τουρκική επίθεση.
Ο Κεμάλ κερδίζει και πάλι χρόνο όπως επιθυμούσε και ο Βενιζέλος χάνει τη διαπραγματευτική του δύναμη έναντι της Αγγλίας, αφού η δουλειά της είχε γίνει! Διασφαλίστηκαν τα Στενά!
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα στις 10 Αυγούστου 1920 υπογράφτηκε, επιτέλους, από τις αντιπροσωπίες των Συμμαχικών κρατών η συνθήκη των Σεβρών. Με βάση τη συνθήκη στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και η Ανατολική Θράκη μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου, αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα σε πέντε χρόνια μετά από σχετικό δημοψήφισμα.
6


Παράλληλα με το μυστικό Σύμφωνο Βενιζέλου – Τιτόνι: (1) Η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στην Ελλάδα, (2) η Ιταλία θα παραχωρούσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα –εκτός από τη Ρόδο και το Καστελλόριζο-, (3) όταν η Βρετανία θα έδινε την Κύπρο στην Ελλάδα τότε –και μετά από δημοψήφισμα- θα παραχωρούνταν η Ρόδος και το Καστελλόριζο! Η συμφωνία αυτή ακυρώθηκε μονομερώς από την Ιταλία του Μουσολίνι –πλέον- αμέσως μετά τα τραγικά γεγονότα του 1922.
Ο Βενιζέλος σώζεται από δολοφονική επίθεση στο Παρίσι, επίθεση οργανωμένη από τους αντιβενιζελικούς, γυρίζει στην Αθήνα και πανηγυρίζει στη Βουλή για την υπογραφή της συνθήκης. Σίγουρος για τη νίκη του προκηρύσσει εκλογές. Η 14 η Νοεμβρίου –ημέρα των εκλογών- πλησιάζει.
Η Συνθήκη των Σεβρών αποτελούσε τη σχεδόν ιδανική λύση του Ανατολικού ζητήματος για τους Συμμάχους και την εκπλήρωση των ονείρων του Βενιζέλου, αλλά δεν έλυνε κανένα θέμα μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, στους οποίους αύξησε δραματικά την αντιπαλότητα.
Η Συνθήκη δεν επικυρώθηκε από κανένα συμμαχικό κοινοβούλιο, καθώς προέκυψαν απροσδόκητες καταστάσεις. Ταυτόχρονα ένα ερώτημα ζητούσε απάντηση: αν ο Κεμάλ δεν κύρωνε τη Συνθήκη, ποιος και πως θα επέβαλε στους Τούρκους τους όρους της, που ευνοούσαν την Ελλάδα;
Οι Ιταλοί προσέγγιζαν ήδη τον Κεμάλ, οι Γάλλοι αμφιταλαντεύονταν και οι Άγγλοι έκαναν σαφές στο Βενιζέλο, ότι δε θα συμμετείχαν σε καμιά στρατιωτική επιχείρηση και ότι δεν έπρεπε η Ελλάδα να περιμένει υλική βοήθεια, όπως είχε ζητήσει ήδη ο Βενιζέλος για την ανάληψη μιας νέας εκστρατείας προς ανατολάς, η οποία αποτελούσε τη μοναδική διαδικασία εφαρμογής της Συνθήκης.
Κρίσιμα ερωτήματα προέκυπταν πλέον. Θα μπορούσε η Ελλάδα να ανταπεξέλθει μόνη της στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που θα προέκυπταν; Ποια θα ήταν η στάση των Συμμάχων στη διάρκεια του χρόνου; Μήπως αντί της Σμύρνης θα ήταν καλό να στραφεί η Ελλάδα στην Κωνσταντινούπολη;
Και πλάι σε αυτά τα κρίσιμα και αναπάντητα ερωτήματα υπήρχε κι ένα καυτό «πρέπει»: στην Ελλάδα έπρεπε (;) κάποια στιγμή να γίνουν βουλευτικές εκλογές!
Η θητεία της «Βουλής των Λαζάρων» είχε λήξει κανονικά στις 13 Ιουνίου 1919, Παρατάθηκε μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου 1920 με τρία «αναγκαστικά διατάγματα», που θα επικυρώνονταν από την επόμενη Βουλή! Πέρα από αυτά ο Βενιζέλος στις 6 Δεκεμβρίου του 1919 είχε δεσμευτεί ρητά, λέγοντας: «Δηλώ επισήμως ότι, αμέσως μετά την υπογραφήν της συνθήκης μετά της Τουρκίας, η Βουλή θα διαλυθή και εκλογαί θα διεξαχθούν εντός των προθεσμιών, τας οποίας το Σύνταγμα καθορίζει».
Ήταν όμως οριστική η Συνθήκη των Σεβρών; Από το Βενιζέλο έτσι παρουσιάστηκε, ως τετελεσμένο γεγονός, άρα η προκήρυξη των εκλογών ήταν μια σωστή πράξη εκ μέρους του! Αλλά η πραγματικότητα είχε δείξει ότι η συνθήκη αυτή ήταν μάλλον απίθανο να εφαρμοστεί λόγω των διασυμμαχικών τριβών και λόγω της αντίδρασης των εθνικιστών Νεότουρκων. Για να εφαρμοστεί έπρεπε να βρεθεί τρόπος επιβολής της και ο τρόπος δεν θα ήταν διπλωματικός, θα ήταν στρατιωτικός!
Ο Γ. Μαυρογορδάτος γράφει επ’ αυτού: «Ακριβώς ως οριστική συνθήκη ειρήνης … παρουσιάστηκε και πανηγυρίστηκε οκτώ μήνες αργότερα -από το Νοέμβριο του 1919- η Συνθήκη των Σεβρών. Με αυτή την απατηλή παρουσίαση της συνθήκης, ο Βενιζέλος αφαιρούσε μόνος του το τελευταίο πρόσχημα για την καθυστέρηση των εκλογών».
Και σε αυτή την απατηλή παρουσίαση της συνθήκης στήριξαν οι αντιβενιζελικοί τη θεωρία τους, ότι ο Βενιζέλος έκανε τις εκλογές για να τις χάσει και να φορτώσει σε αυτούς την τεράστια ευθύνη της επερχόμενης καταστροφής, την οποία ο Βενιζέλος προεξοφλούσε!
Ο Χρυσόστομος Σμύρνης στην τελευταία του επιστολή πριν το μαρτυρικό θάνατό του έγραφε στο Βενιζέλο: «… Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί Σας εχθροί, πλην όμως και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος δια δυο πράξεις Σας. Πρώτον διότι αποστείλατε εις Μ. Ασίαν ως ύπατον αρμοστήν … και δεύτερον διότι πριν αποπερατώσητε το έργο Σας … είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς …».
7


Ατυχής έμπνευση λοιπόν, λάθος, μη συνετή πράξη ή δολιότητα; Τίποτα από όλα αυτά, μας λέει η Δ. Σωτηρίου, συμφωνώντας με το Ν. Ψυρούκη που γράφει σχετικά: «Γύρω από τις εκλογές αυτές έχουν γραφτεί πολλά. … Οι εκλογές έγιναν ύστερα από εσωτερική λαϊκή πίεση και εξωτερική αγγλική παρέμβαση. … Οι Άγγλοι ευνοούσαν μια τέτοια λύση, γιατί ήταν πεπεισμένοι για την εκλογική συντριβή του βενιζελισμού. … Η εξωτερική πολιτική του αντιβενιζελισμού ήταν πιο μονολιθική, κυρίως εξυπηρετούσε την Αγγλία …».
Ο στρατιωτικός και πολιτικός Σ. Γυαλίστρας σε απόσπασμα από το βιβλίο του «Εθνικοί αγώνες 1909-1959», που αναφέρει ο Π. Σιούσιουρας, αντιλέγει: «Ουδεμία δικαιολογία υφίσταται δια την διενέργειαν των εκλογών. Πίεσης εκ μέρους Μεγάλης τινός Δυνάμεως, πολιτική επίσημος, εν είδει διαβήματος, ουδαμόθεν εξεδηλώθη. … Ο Βενιζέλος ήτο ο μόνος όστις … ηδύνατο να γνωρίζη ότι οι Σύμμαχοι, … επεζήτουν ίνα στρέψουν τα νώτα εξ ολοκλήρου προς την Ελλάδα. … αί λαϊκαί μάζαι δεν είναι είς θέσιν να αναλύσουν διπλωματικάς καταστάσεις …».
Ο στρατηγός Κλ. Μπουλαλάς στο βιβλίο του «Η μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922» γράφει για τις εκλογές του Νοεμβρίου: «Ήλθεν όμως ως από μηχανής θεός διά τον Κεμάλ, η δια των εκλογών του Νοεμβρίου μεταπολίτευσις. Σφάλμα μέγα του Βενιζέλου μη αντέχον εις κριτικήν και μόνον ως επίταγμα της κακής μοίρας της Ελλάδος δύναται να γίνη δεκτόν».
Τίνος έργο, λοιπόν, ήταν οι βουλευτικές εκλογές του 1920;

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Με αφορμή μια συνέντευξη του Κεμάλ, τον Οκτώβριο του 1920, στη γαλλική εφημερίδα Ματέν, ο Τζανακάρης αφήνει ένα υπονοούμενο για τη στάση του Βενιζέλου, γράφει σχετικά: «Ο Ελ. Βενιζέλος και τα πρωτοκλασάτα κυβερνητικά στελέχη του θα την είχαν σίγουρα διαβάσει … Και είναι σίγουρο πως την είχαν λάβει σοβαρά υπόψη τους. Τουλάχιστον ο Βενιζέλος, που επιπλέον γνώριζε όλο το παρασκήνιο των γεγονότων. Θα ειπωθούν πολλά και ακόμα περισσότερα θα γραφτούν στα αμέσως επόμενα χρόνια για αυτή την ¨γνώση¨ του μεγάλου έλληνα πολιτικού».
Προφανώς ο Τζανακάρης μιλά για το μύθο –κατά τους φιλελεύθερους- που έπλεξαν οι αντιβενιζελικοί σχετικά με το ¨στήσιμο¨ των εκλογών από τον Βενιζέλο.

Βιογραφικό

Χαραλαμπόπουλος Σπύρος

Γεννήθηκε στην Πάτρα το 1954

Μέχρι τα 15 γύρισε τη δυτική Πελοπόννησο  λόγω της δουλειάς του πατέρα.

Τελείωσε  το  Πρακτικό  του 1ου Γυμνάσιου Πάτρας το 1972  και εισήχθηκε στο Φυσικό τμήμα του Παν. Ιωαννίνων  απ’ όπου αποφοίτησε το 1976.

Διορίστηκε στη Μέση Εκπ/ση το 1979 και συνταξιοδοτήθηκε το  2013.

Διετέλεσε επί  23  χρόνια δ/ντης  3 γυμνασίων.

Ασχολήθηκε με τη συγγραφή  βιβλίων Φυσικής και εκδόθηκαν στην Πάτρα 3 βιβλία του σχετικά  με τη διδασκαλία της Φυσικής στο Γυμνάσιο. Το 1999 συμμετείχε με ομάδα συναδέλφων στο διαγωνισμό του ΥΠΕΠΘ για τη συγγραφή διδακτικών βιβλίων  Φυσικής για όλες τις τάξεις του Λυκείου στα πλαίσια του  πολλαπλού βιβλίου.  Την επόμενη χρονιά το ΥΠΕΠΘ εξέδωσε τη σειρά των βιβλίων για τη Φυσική Γενικής Παιδείας.

Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. του Παραρτήματος Αχαΐας της ΕΕΦ  επί πολλά έτη και  ορθογραφούσε στα έντυπα  της ΕΕΦ για θέματα σχετικά με την Φυσική και την Εκπαίδευση.

Τώρα ασχολείται με την Ιστορία της Ελλάδας από τις αρχές του 20^ου  αιώνα  μέχρι την απελευθέρωση  του 1944 και  με την ιστορία του Β’ Π.Π.

Χόμπι του η φωτογραφία και τα ποδήλατά του!