Η τουρκική επίθεση άρχισε στις 26 Αυγούστου, αλλά η αγωνία και ο τρόμος εμφανίστηκαν στους Σμυρνιούς στις 28 Αυγούστου 1922, όταν έφτασαν τα νέα για την εκκένωση του Αφιόν Καραχισάρ και την άλλη μέρα εντάθηκαν με την είδηση για τη διάσπαση του μετώπου. Την 1 η Σεπτεμβρίου ο Ύπατος Αρμοστής –ο μισητός στους Σμυρνιούς Α. Στεργιάδης- διεμήνυσε μυστικά στους υπαλλήλους «να συσκευάσουν τα αρχεία και να είναι έτοιμοι προς αναχώρησιν». Η εντολή αυτή έπρεπε να κρατηθεί μυστική από τον ελληνικό πληθυσμό "για να μην δημιουργηθεί προσφυγικό πρόβλημα στην Ελλάδα", όπως του ζήτησε στις 31/8 ο πρωθυπουργός Δ. Γούναρης. Για αυτό οι υπάλληλοι έπρεπε «να φροντίσουν να ενθαρρύνουν τους κατοίκους, παρεμποδίζοντας την αναχώρησιν τούτων»! Παράλληλα ο αρχιστράτηγος Χατζηανέστης στις 3 Σεπτεμβρίου διαβεβαίωνε τον πληθυσμό -με δηλώσεις του στις εφημερίδες- ότι «οι Τούρκοι όχι μόνον σε δέκα ημέρες, αλλ’ ούτε μετά δέκα μήνας θα δυνηθούν να εισέλθουν εις την Σμύρνην».
Η εντολή Στεργιάδη διαρρέει, ενώ στη Σμύρνη τα τρένα από την ανατολή φτάνουν γεμάτα οπλίτες τραυματίες, λιποτάκτες και κατοίκους των περιοχών. Η ένταση αυξάνει και η Αθήνα ανησυχεί. Το κόμμα των Φιλελευθέρων στέλνει τον Γ. Παπανδρέου στη Σμύρνη για να διαπιστώσει τι συμβαίνει. Συναντά τον Στεργιάδη κι εκείνος του λέει:
«Μην έχεις αυταπάτες, η Σμύρνη χάθηκε για την Ελλάδα» και ο Γ.Π του απαντά: «Μα τότε γιατί κρατάς τον κόσμο εδώ; Θα τους σφάξει ο Κεμάλ!»,
«καλύτερα να τους σφάξει ο Κεμάλ παρά να φθάσουν στίφη αναρχούμενα στην Ελλάδα, σφαγείς οι ίδιοι»
23
Αλλά ποιος ήταν ο Στεργιάδης; Τι ρόλο έπαιξε στη Μικρασία; Ο Βενιζέλος τον είχε επιλέξει ήδη πριν την εντολή των Συμμάχων λόγω της εμπειρίας του-ήταν ήδη διοικητής Ηπείρου- και λόγω των γνώσεών του γύρω από το μουσουλμανικό δίκαιο. Και ήταν αναντικατάστατος επειδή εθεωρείτο από τους Συμμάχους δίκαιος και προστάτης των ξένων στοιχείων στην Ιωνία! Πριν κάθε κρίση μας δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Στεργιάδης ήταν εντολοδόχος των ξένων δυνάμεων!
Ο Μ. Ροδάς γράφει για αυτόν: «Ήτο μεγαλοφυής, ανισσόροπος, δίκαιος, άδικος, ηθικός, ανήθικος, νωθρός, εργατικός, αυστηρός, ήρεμος φιλοχρήματος, … δημοκρατικός, μοναρχικός, σατράπης μεσαιωνικός, δούλος της αρχής, περιφρονητής της εξουσίας, ανεξάρτητος ή αυλοκόλαξ, φιλάνθρωπος ή μισάνθρωπος, σαϋλώκ ή αλτρουιστής γενναίος ή δειλός; Ο Α. Στεργιάδης απεδείχθη εκ των υστέρων ότι ήτο όλα αυτά. Κράμα ηθικής και ανηθικότητας, μεγαλοφυΐας και ανικανότητος … Η μεγαλυτέρα ικανότης του ήτο να εξαπατά τους πάντας και να τους καταγοητεύει όταν ήταν ήρεμος. … Ν’ απογυμνούται δε και ν’ αποκαλύπτεται όταν κατελαμβάνετο υπό μανίας …».
Ο ιστορικός Α. Ρήγος γράφει: «Ο μοιραίος αυτός άνθρωπος, που εκλέχτηκε προσωπικά από τον Βενιζέλο, … είχε πράγματι εκπληρώσει στο ακέραιο την αποστολή του. Εμπόδισε συνειδητά κάθε προσπάθεια των Ελλήνων της Μικρασίας να οργανωθούν οι ίδιοι αμυντικά. Τους έκρυψε μέχρι τέλους την αλήθεια. Αρνήθηκε να τους δώσει όπλα. Κι ακόμη περισσότερο, έκανε ότι περνούσε από το χέρι του για να μη φύγουν έγκαιρα».
Ο Κ. Πολίτης στο βιβλίο του «Μικρά Ασία» γράφει για τον Στεργιάδη: «Ήταν ένας μισέλλην, έβριζε πολύ τους Μικρασιάτες και τους ονόμαζε τουρκόσπορους, κανένας δεν τον χώνευε, ούτε κι ο Στρατός. Οι αξιωματικοί δεν του έδιναν και τόσο σημασία … Οι Τούρκοι του έκαναν πολλές φορές το τραπέζι. Είχε Τουρκάλες φιλενάδες ως και μια Ιταλίδα. Οι Τούρκοι δε συγχωρούσαν σε καμιά περίπτωση σε Τουρκάλα να έχει σχέσεις με χριστιανό, η ποινή ήταν θάνατος, … Πώς τώρα οι Τούρκοι επέτρεπαν στον Στεργιάδη να έχει φιλενάδες Τουρκάλες; … Ήταν ένας ηλίθιος γυναικάς και βλάκας. Επίσης και η Ιταλίδα φιλενάδα του έκανε κι αυτή κατασκοπεία. … Τόσο ηλίθιος ήταν λοιπόν αυτός ο άνθρωπος που δεν κατάλαβε ότι όλες αυτές που τον περιτριγύριζαν ήταν κατάσκοποι;».
Ο άνθρωπος που μισήθηκε τόσο πολύ, στις 22 Ιουνίου 1949 πέθανε ξεχασμένος στη Νίκαια της Γαλλίας. Στην Ελλάδα δεν ξαναγύρισε ποτέ, κάποιοι υποστήριξαν ότι ήταν πράκτορας των Άγγλων, αλλά η μέχρι τώρα ιστορική έρευνα στα αγγλικά αρχεία δεν επιβεβαίωσε αυτή την άποψη.
ανταπαντά ο Αρμοστής!
Στις 6/9 φτάνει στη Σμύρνη μαζί με τον υπουργό στρατιωτικών Θεοτόκη και άλλους αξιωματούχους ο αντικαταστάτης του Χατζηανέστη, στρατηγός Πολυμενάκος και στην πρώτη του ημερήσια διαταγή συνιστά «πειθαρχίαν και μόνον πειθαρχίαν», αφού «αυτή έσεται μόνη σωτηρία και των ατόμων και του στρατεύματος», αλλά ποιού στρατεύματος; Η Σμύρνη κατακλύζεται από εξαντλημένους στρατιώτες και οι ουρές των πολιτών, που θέλουν μια άδεια επιβίβασης για να εγκαταλείψουν την Μ. Ασία, μπροστά στα αρμόδια γραφεία είναι ατελείωτες. Όλοι θέλουν να φύγουν, αλλά πώς; Τα πλοία ελάχιστα, ο χρόνος πιέζει και οι Σύμμαχοί μας αρνούνταν την επιβίβαση των χριστιανών στα δικά τους πλοία. Οι 200.000 χριστιανοί κάτοικοι (Έλληνες, Αρμένιοι και Κιρκάσιοι), μαζί με άλλους τόσους που βρέθηκαν στη Σμύρνη και στις άλλες παραλιακές πόλεις αφήνονταν στο έλεος του επερχόμενου τουρκικού στρατού και του φανατισμένου όχλου.
7 Σεπτεμβρίου – «Φεύγουν, όλοι φεύγουν, όλοι τρέμουν εις την ιδέαν της καθόδου των Τούρκων», με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Μ. Ροδάς τις ώρες πριν το τέλος της παρουσίας της Ελλάδας στη Μ. Ασία. Το σύνολο σχεδόν των υπαλλήλων της Διοίκησης έφυγαν την ημέρα εκείνη. Την άλλη ημέρα, 8 Σεπτεμβρίου, όλα τελείωσαν. Οι εναπομείναντες ανώτεροι υπάλληλοι επιβιβάσθηκαν στο ¨Νάξος¨, ο Ύπατος Αρμοστής Στεργιάδης σε Αγγλικό πολεμικό και εγκατέλειψαν την πόλη, το όνειρο και τους Μικρασιάτες Έλληνες.
Μόνος έμεινε να εμψυχώνει το τρομαγμένο πλήθος ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος! Αυτός και ένα πλήθος απελπισμένο να περιμένουν τη σφαγή! Πού είναι οι Αρχές, πού είναι ο στρατός; Πώς βιώνεις το επερχόμενο μαρτύριο, πώς νιώθεις, όταν ο φανατισμένος γείτονάς σου περιμένει να πάρει εκδίκηση, πώς νιώθεις, όταν οι «δικοί» σου έφυγαν και οι «άλλοι» έρχονται, τι λες στα παιδιά σου;
Στις 9 του Σεπτέμβρη, γύρω στις 11.00 το πρωί, οι «άλλοι» ήρθαν. Επικεφαλής τους ήταν ο αδίστακτος Κιόρ Πεχλιβάν και αμέσως άρχισαν οι φόνοι και οι λεηλασίες, που τις επόμενες μέρες και μέχρι τις 13 του μήνα εντάθηκαν κι έγιναν συστηματικοί ξεκινώντας από την αρμενική συνοικία, περνώντας κατόπιν στην ελληνική. Οι στίχοι του Γ. Σκούρτη «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί / τις πόρτες σπάσαν οι οχτροί …. Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί / αδέρφια πήραν οι οχτροί …. Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί / φωτιά μας ρίξαν οι οχτροί …» αποδίδουν τέλεια την εικόνα εκείνων των φρικτών ημερών.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ανέλαβε τη διοίκηση ο Νουρεντίν, παλιός γνώριμος της πόλης, αφού ήταν διοικητής της πόλης έως το Μάρτιο του 1919.
Πρώτη ενέργεια του η τοιχοκόλληση μιας παραπλανητικής –κατά την πάγια τουρκική τακτική- ανακοίνωσης για την επιστροφή όλων των πολιτών στις ειρηνικές τους ασχολίες!
Δεύτερη ενέργεια του μια αποτρόπαια πράξη: η σύλληψη και η παράδοση προς σφαγή, στον μαινόμενο τουρκικό όχλο, του Μητροπολίτη Χρυσόστομου. Δεν είναι δυνατό να περιγραφεί το μαρτύριο του Χρυσόστομου, του οποίου αυτόπτες μάρτυρες ήταν 20 Γάλλοι ναύτες. Αρχικά τον ξύρισαν και του φόρεσαν λευκά ρούχα, ενώ στη συνέχεια το σώμα του περιφερόμενο μέσα στην πόλη κατακρεουργήθηκε, του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τα χέρια και τον
24
Για να κατανοηθεί η περίπτωση Νουρεντίν, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τις ενέργειές του, που οδήγησαν το Μάρτιο του 1919 στην απομάκρυνσή του από τα καθήκοντά του. Τότε έγιναν γνωστές δυο μυστικές διαταγές του προς την χωροφυλακή του Αϊδινίου σχετικά με τα πογκρόμ εναντίον του ελληνικού πληθυσμού και ζητήθηκε από τους Συμμάχους η άμεση αντικατάστασή του, όπερ κι έγινε.
Ανάμεσα στα άλλα έγραφε: « Γνωστή τυγχάνει η άτιμος συμπεριφορά, ην εσχάτως επιδεικνύουσιν απέναντι των Μουσουλμάνων οι Έλληνες. Είμαι πρόθυμος να εργασθώ μεθ’ υμών προς εξόντωσιν του χαμερπούς τούτου Έθνους. … Κατά των γυναικών αυτών πράξατε ό,τι βούλεσθε. Περιφρονήσατε τιμήν …».
(Πηγή: Μ. Ροδάς - ¨Η Ελλάδα στη Μικράν Ασία 1918-1922)
λύτρωσε ένας Τουρκοκρητικός με δυο σφαίρες στο κεφάλι . στη συνέχεια κρέμασαν το άψυχο σώμα του και ουδείς γνωρίζει εάν ετάφη και που.
Και μετά ήρθε ο Κεμάλ! Ο ανήξερος των φόνων ειρηνοποιός αρχηγός που ως άλλος Πορθητής επέτρεψε την 3ημερη λεηλασία της πόλης και μπήκε σε αυτή δαφνοσκεπής νικητής και τροπαιούχος, ο σφαγέας των χριστιανών, αυτό το επαίσχυντο δημιούργημα της Χριστιανικής Ευρώπης!
Και απήλθε στο Κορδελιό για να απολαύσει –ως άλλος Νέρωνας- την πυρπόληση της «άπιστης» Σμύρνης, αφού κατά τον Churchill "Ο Κεμάλ γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού".
Στις 13 Σεπτεμβρίου, αφού είχε ολοκληρωθεί το πλιάτσικο και η κατεύθυνση του ανέμου οδηγούσε τις φλόγες στον επιθυμητό στόχο, ξεκίνησε ο εμπρησμός της πόλης από την αρμενική συνοικία και πάλι για να επεκταθεί στη συνέχεια στην ελληνική και την λεβαντίνικη συνοικία.
Κάθε τι το χριστιανικό κάηκε ή ανατινάχθηκε. Αρχικά η φωτιά αποδόθηκε – από τους Τούρκους- στους Έλληνες, ενώ στη συνέχεια ενοχοποιήθηκαν οι Αρμένιοι, στην ευήκοη Κοινή Γνώμη των Δυτικών, ένας Τούρκος αξιωματικός παρουσιάσθηκε ως ήρωας, γιατί δήθεν απτόητος από τη δήθεν ανέντιμη επίθεση που δέχθηκε, συνέχισε και εκτέλεσε την αποστολή του.
Τρεις μέρες καιγόταν η Σμύρνη, τίποτα δεν έμεινε όρθιο πλην των από πριν μαρκαρισμένων κτηρίων, χιλιάδες κόσμου –πρόσφυγες από την Ανατολή, στρατιώτες που ξέμειναν και κάτοικοι των καιόμενων συνοικιών- μαζεύτηκαν στην προκυμαία, περιμένοντας τη σωτηρία από τη θάλασσα, που όμως δεν ερχόταν! Γιατί τα πληρώματα από τα Συμμαχικά πλοία, επιδεικνύοντας «ουδετερότητα» στην εντολή να μη δυσαρεστήσουν τον Κεμάλ, πετσόκοβαν τα χέρια όσων προσπαθούσαν να σωθούν ή έριχναν ζεματιστό νερό πάνω τους! Και πίσω τους –στην κυριολεξία μπροστά στα μάτια των –πρώην πλέον- Συμμάχων μας να καίγονται τα πάντα και οι Τούρκοι στρατιώτες μαζί με τους Τσέτες και το φανατισμένο όχλο να αρπάζουν, να βιάζουν, να σκοτώνουν!
Για όλους αυτούς η κ. Ρεπούση ανενδοίαστα έγραψε σε βιβλίο Ιστορίας για την ΣΤ’ Δημοτικού: «Στις 27 Αυγούστου 1922 (παλαιό ημερολόγιο) ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα...», ενώ ο δημοσιογράφος C. Melville
25
Η Σμύρνη μάνα καίγεται,
καίγεται και το βιος μας
ο πόνος μας δε λέγεται
δε γράφεται ο καημός μας.
Ρωμιοσύνη, Ρωμιοσύνη
δε θα ησυχάσεις πια
ένα χρόνο ζεις ειρήνη
και τριάντα στη φωτιά.
Η Σμύρνη μάνα, χάνεται
τα όνειρά μας πάνε,
στα πλοία όποιος πιάνεται
κι οι φίλοι τον χτυπάνε.
του «The National Geographic» για εκείνες τις μέρες του Σεπτέμβρη του ’22 είχε γράψει: «Μπροστά σ’ αυτό τον εφιάλτη των 300.000 ψυχών που ποδοπατιούνταν στην προκυμαία χωρίς ελπίδα διαφυγής απ’ τον κλοιό της φωτιάς και της θάλασσας, οι περιγραφές του εμπρησμού της Τροίας ωχριούσαν» και ο Γάλλος συγγραφέας Edouard Driault συμπλήρωνε: «Χιλιάδες δυστυχείς υπάρξεις συσσωρευμένες κατά μήκος της προκυμαίας ρίχτηκαν στη θάλασσα. Σε μεγάλο μήκος του λιμανιού εκατοντάδες πτωμάτων είχαν γεμίσει τη θάλασσα … Αναρίθμητες οι υπάρξεις, προπαντός γυναίκες, παιδιά και γέροντες, εσφάγησαν μέσα σε αίσχιστες θηριωδίες …».
Στις μέρες εκείνες γύρω στις 12.000 άτομα πέθαναν βίαια και στη συνέχεια πάνω από 160.000 Έλληνες Μικρασιάτες από 18 έως 45 χρόνων εκτοπίστηκαν στα βάθη της Ανατολίας στα τάγματα εργασίας – δημιούργημα των Γερμανών συμβούλων της Τουρκίας- για να μη γυρίσουν ποτέ!
Πόσοι άλλοι πέθαιναν στους δρόμους της προσφυγιάς από τις κακουχίες, την πείνα, τη δίψα και τις αρρώστιες είναι αδύνατο να εξακριβωθεί. Ο αριθμός των νεκρών της περιόδου 1919-23 υπολογίζεται γύρω στις 400.000 για όλη τη Μ. Ασία μαζί με τον Πόντο, την περιοχή που όλοι οι Έλληνες πολιτικοί αγνόησαν παντελώς σε όλη τη διάρκεια της μικρασιατικής περιπέτειας!
Όσοι δεν σφαγιάστηκαν πέρασαν στην Ελλάδα, αφού πρώτα ατιμάστηκαν και καταληστεύθηκαν από τους νικητές, κάτω από τα βλέμματα των πραγματικών νικητών του Α’ Π.Π, των Συμμάχων μας!
Με την πρωτοφανή για τα παγκόσμια δεδομένα υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας –που υπογράφηκε στη Λωζάννη το 1923- δεν έμεινε ούτε ένας Έλληνας στη Μικρά Ασία, ώστε να μπορεί την ίδια χρονιά –τον Αύγουστο του 1923- ο Κεμάλ να δηλώσει «Επιτέλους τους ξεριζώσαμε …», φράση που δείχνει ξεκάθαρα και ανερυθρίαστα το σκοπό των Νεότουρκων από το 1908 και μετέπειτα, σκοπό που τους είχαν εμπνεύσει οι Γερμανοί σύμβουλοί τους,-με πρωτεργάτη το στρατηγό Liman Von Sanders- και που αυτοί επέτυχαν ολοκληρωτικά!
Αλλά είναι καιρός να ξαναγυρίσουμε στα γεγονότα του Μετώπου. Στις 30 Αυγούστου και ενώ η ομάδα Φράγκου υποχωρούσε προς τα δυτικά αμυνόμενη, η ομάδα του Τρικούπη περικυκλώθηκε στη θέση Αλή Βεράν και συντρίφτηκε, χάρτης δίπλα.
Οι απώλειες ήταν τεράστιες και μετά από δυο ημέρες ο ίδιος, 190 αξιωματικοί και 4.500 οπλίτες αιχμαλωτίσθηκαν!
Από την ημέρα αυτή παύει να υφίσταται Μέτωπο, ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε, κάποια τμήματά του συντεταγμένα κάποια άλλα άτακτα, αποφεύγοντας κάθε επαφή με τους Τούρκους, σκοπός όλων ήταν ένας και μοναδικός: η επιβίβαση στα πλοία.
Στα νοτιοδυτικά –βλέπε χάρτη επόμενης σελίδας- τα υπολείμματα των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού πεινασμένα, διψασμένα και ρακένδυτα φτάνουν στον Τσεσμέ. Στις 16 Σεπτεμβρίου έφευγε από εκεί και ο τελευταίος Έλληνας στρατιώτης του νότιου τομέα.
26
Ο ¨συνωστισμός¨ της κ. Ρεπούση
Το Αλή Βεράν είναι μια στενόμακρη μικρή κοιλάδα στους πρόποδες του Μουράτ Νταγ. «Εκεί οι υποχωρούσες δυνάμεις μας, εξαντλημένες και μη μπορώντας πια να προχωρήσουν μέσα στο σκοτάδι στριμώχτηκαν. Όταν το έμαθε ο Κεμάλ διέταξε να κυκλώσουν την κοιλάδα και να εκμηδενίσουν το στρατό μας. … Ξάφνου, ολόκληρο το βαρύ πυροβολικό του εχθρού αρχίζει από το Νότο να σφυροκοπά το στενό εκείνο χώρο, σε σχήμα πετάλου, που στη βάση του 20.000 άνδρες άοπλοι βοηθητικών σωμάτων, ανάμεικτοι με γυναικόπαιδα, μάταια προσπαθούσαν να βρουν δρόμο διαφυγής, δυσχεραίνοντας ακόμα περισσότερο τις κινήσεις του στρατού μας. Σε λίγο έξι μεραρχίες ρίχνονται στις τσακισμένες δυνάμεις μας, ενώ από τα ανατολικά νέες πυροβολαρχίες αρχίζουν να σπέρνουν το θάνατο. … Οι πυροβολαρχίες μας η μια μετά την άλλη συντρίβονται. Άνθρωποι, ζώα, αμάξια τινάζονται, πυροτεχνήματα, στον αέρα … Από τις 4 πια το απόγευμα, κανένα σημείο της καταραμένης εκείνη κοιλάδας δεν πρόσφερε την παραμικρή κάλυψη. Η μόνη ελπίδα που απομένει στους δυστυχισμένους εκείνους άντρες είναι να πέσει η νύχτα μια ώρα αρχύτερα. … Τότε όσοι απόμειναν ζωντανοί, εγκαταλείποντας τα πάντα, κανόνια, βλητοφόρα και 250 φορτηγά και υγειονομικά αυτοκίνητα, τρέχουν να βγουν μια ώρα αρχύτερα από την κοιλάδα του θανάτου. Στο στενό δυτικό άνοιγμά της στριμώχνονται αλλόφρονες, δεκάδες χιλιάδες άντρες, σπρώχνονται, φωνάζουν … Από τους τραυματίες μονάχα όσοι μπορούν να περπατήσουν ακολουθούν … Οι άλλοι μένουν καταγής … οι πιο τυχεροί θα βρουν το θάνατο μέσα στης νύκτας τα σκοτάδια … οι βόγγοι των μελλοθανάτων είναι οι βόγγοι ενός ολόκληρου έθνους …».
(Πηγή: Δ. Φωτιάδης – Σαγγάριος, εποποιία και καταστροφή)
Στο βόρειο τομέα το Γ΄ Σώμα Στρατού αποτελούμενο από την 3 η , την 10 η την 11 η Μεραρχίες και την Ανεξάρτητη Μεραρχία ήταν εντελώς ανέπαφο, αφού δεν είχε την παραμικρή συμμετοχή στην απόκρουση της Τουρκικής επίθεσης!
Οι 3 η και 10 η Μεραρχίες του με όλο το υλικό τους στις 18 Σεπτεμβρίου ολοκλήρωσαν επιτυχώς την επιβίβασή τους στα πλοία και διεκπεραιώθηκε στη Θράκη. Η 11 η Μεραρχία αιχμαλωτίσθηκε αμαχητί σχεδόν στο σύνολό της, λόγω της κάκιστης διοίκησης της!
Την τιμή του ελληνικού στρατού έσωσε η Ανεξάρτητη Μεραρχία. Οι άνδρες που την υπηρετούσαν με την άριστη διοίκηση του συνταγματάρχη Θεοτόκη και με ικανούς αξιωματικούς –επιτελείς και διοικητές μονάδων- απόδειξαν ότι ήταν δυνατή και η αντίσταση στην τουρκική επίθεση αλλά και η ασφαλής έξοδος των χριστιανικών πληθυσμών προς τα δυτικά, εάν υπήρχε η θέληση.
Στην επόμενη σελίδα η περιγραφή μιας φάσης της πορείας αυτής της μεραρχίας θα μας δείξει ότι η φυγή του κυρίου όγκου των ελληνικών δυνάμεων, σχεδόν αμέσως μετά την τουρκική επίθεση, είναι δύσκολο να ερμηνευθεί ως λογική. Παρατηρώντας κανείς τις λεπτομέρειες των γεγονότων δε μπορεί παρά να σκεφτεί ότι ο στρατός μας περίμενε την ευκαιρία της τουρκικής επίθεσης για να εκκενώσει τη Μικρά Ασία υπό το πρόσχημα των υπέρτερων δυνάμεων του εχθρού. Το χαμηλό ηθικό γιατί δεν επηρέασε και την πορεία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας; Είναι ένα ερώτημα και αν η απάντηση στο ερώτημα έχει σχέση με την όντως καλή διοίκησή της, τότε προκύπτει ένα άλλο εύλογο ερώτημα: γιατί δεν αντικαταστάθηκαν οι ανεπαρκείς διοικητές των μεγάλων μονάδων; Χρόνος υπήρξε αρκετός, επί ένα έτος δεν έγιναν επιχειρήσεις πέραν τοπικών παρενοχλήσεων, γιατί λοιπόν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία παρέμειναν σε αδράνεια; Μήπως η αδράνεια έχει σχέση με τη δεδηλωμένη από τον ίδιο τον Γούναρη πεποίθηση -ή απόφαση;- για την εκκένωση της Μικράς Ασίας μετά την 28 η Μαρτίου 1922;
27
Μήπως, υπό το πρόσχημα της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης έγινε μερική εκκένωση της Μικράς Ασίας; Και μπορεί να μην βλάφτηκε η δυναμικότητα των μονάδων στο μέτωπο –όπως ισχυρίστηκε ο Χατζηανέστης στην απολογία του στη δίκη των έξι και κάποιοι αναλυτές το υποστηρίζουν- αλλά 21.000 άνδρες έφυγαν από τη Μικρά Ασία και πέρασαν στη Θράκη, χωρίς να επιστρέψουν έγκαιρα. Ο Χατζηανέστης υποστήριξε ότι οι περισσότεροι βρίσκονταν στα μετόπισθεν και ήταν ανενεργοί, αλλά τότε γιατί δεν ενεργοποιήθηκαν στο χρόνο απραξίας ώστε να κλείσουν τα κενά στην αμυντική διάταξη της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ, τα οποία είχε ο ίδιος διαπιστώσει κατά την περιοδεία του; Για του λόγου το αληθές ιδού τι γράφει στην έκθεσή του: « IV. Ότι η παράταξις του ελληνικού στρατού εν Μ. Ασία ήτο ελαττωματική, διότι το μέτωπον είχε τρομεράν εις μήκος ανάπτυξιν … ότι τα κενά ήσαν παμμέγιστα και επομένως η είσδυσις του εχθρού ήτο ευχερής …». Τι έκανε λοιπόν στο λίγο χρόνο που είχε στη διάθεσή του;
Καιρός να δούμε το απόσπασμα από την περιγραφή της πορείας της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, για να διαπιστώσουμε τη διαφορά φιλοσοφίας που επικρατούσε στη διοίκηση των μεγάλων μονάδων.
Αλλά ο αναγνώστης που ίσως ξαφνιάστηκε από την προηγούμενη φράση –σελ. 27- «… ότι ο στρατός μας περίμενε την ευκαιρία της τουρκικής επίθεσης
28
… Αφού είχαν πλησιάσει αρκετά, οι Τούρκοι άρχισαν να φωνάζουν «τεσλίμ», δηλαδή «παράδοση». Στο κάλεσμα αυτό, η πυροβολαρχία της εμπροσθοφυλακής απάντησε με πυρά εναντίον των Τούρκων, οι οποίοι, πετώντας τα κόκκινα λάβαρα έσπευσαν να σωθούν προς το ύψωμα που βρισκόταν νότια της κωμοπόλεως. Ακολούθως, έφθασαν Έλληνες και Τούρκοι πρόκριτοι με λευκές σημαίες, οι οποίοι ανέφεραν ότι ο Τούρκος διοικητής της πόλης διατάσει την παράδοση των όπλων, μετά από την οποία οι Έλληνες θα ήταν ελεύθεροι να φύγουν.
Όταν ο Αντισυνταγματάρχης Ι. Κωνσταντίνου ρώτησε την αντιπροσωπεία ποια ήταν η δύναμη του εχθρού στο Κιρκαγάτς, αυτοί απάντησαν ότι αποτελούνταν από 5.000 ιππείς και 8.000 πεζούς. Τότε ο Κωνσταντίνου δίχως να διστάσει, τους είπε ότι επιτάσσει την πόλη και ότι θέλει μέσα σε τέσσερις ώρες να του φέρουν στο σταθμό του τραίνου 15.000 οκάδες ψωμιού, 10.000 οκάδες κριθαριού και 2.000 οκάδες τυριού.
Επίσης διέταξε να μη ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός από τους Τούρκους, διότι σε ενάντια περίπτωση θα κατέστρεφε την πόλη με το πυροβολικό. Αφού δε απέπεμψε την επιτροπή των κατοίκων, αμέσως μετά έδωσε εντολή για την κατάληψη των υψωμάτων ΝΔ και ΝΑ της πόλεως. Όταν έφθασε στην κωμόπολη ο Μέραρχος, διέταξε τα τμήματα να κατευθυνθούν προς το σιδηροδρομικό σταθμό, συντεταγμένα κατά μεγάλες αποστάσεις, για να εντυπωσιαστεί ο εχθρός και να φαίνεται ότι η ελληνική φάλαγγα αποτελείτο από 40.000 άνδρες. Αφού έφθασε η φάλαγγα της Μεραρχίας στο σιδηροδρομικό σταθμό, άρχισε να κινείται προς τους χώρους καταυλισμού.
Γύρω στις 17.00 η Μεραρχία εξέδωσε διαταγή σταθμεύσεως και κατόπιν οι πρόκριτοι των Ελλήνων και των Αρμενίων παρουσιάστηκαν στο Μέραρχο και δήλωσαν ότι όλοι οι χριστιανοί της πόλεως έχουν αποφασίσει να τον ακολουθήσουν. Μετά από συζήτηση, ο Μέραρχος και οι διοικητές των Συνταγμάτων δέχθηκαν να συμπεριλάβουν 4.000 αμάχους στη φάλαγγα της Μεραρχίας. Η απόφαση αυτή έγινε δεκτή με μεγάλη χαρά, επειδή αυτοί ήταν σίγουροι ότι η παραμονή τους ισοδυναμούσε με βέβαιο αφανισμό. Μετά την απόφαση αυτή, οι ομογενείς του Κιρκαγάτς εγκατέλειψαν τα σπίτια τους … οι ίδιοι μαζί με τα παιδιά και τις γυναίκες τους πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς με ένα σακίδιο στον ώμο.
… Ο Μέραρχος αποφάσισε να τραπεί προς το λιμάνι του Ντικιλί (Δεκελί), νότια του Αϊβαλί και απέναντι από τη Λέσβο, για να διαφύγει μαζί με τους άνδρες του και τους πρόσφυγες. Σύμφωνα με τη διαταγή της Μεραρχίας, η πορεία που θα ακολουθείτο την επομένη ημέρα ήταν δια της αμαξιτής οδού που περνούσε από τα Σόμα, το Κινίκ, και την Πέργαμο, με προορισμό το Ντικιλί. Μετά τη διαταγή ακολούθησε δείπνο, το οποίο περιλάμβανε άφθονο κρέας, ζεστό φαγητό, ψωμί και φρούτα. Μαζί με τους στρατιώτες δείπνησαν και οι πρόσφυγες που θα ακολουθούσαν την πορεία της Μεραρχίας το πρωί. …
για να εκκενώσει τη Μικρά Ασία …», δεν έχει παρά να ανατρέξει στην κριτική του Δουσμάνη για την άμυνα στο Αφιόν Καραχισάρ. Γράφει ο Δουσμάνης: «Γενικώς και άνευ προκαταλήψεως κρίνοντες … αποφαινόμεθα αδιστάκτως, ότι οι περί τα χωρία ταύτα δράσαντες αξιωματικοί, έδρασαν έχοντες την πρόθεσιν ν’ αποχωρήσωσι της παρατάξεως και να συμπτύξωσι αυτήν προς δυσμάς. Η αδράνεια της διοικήσεως της Στρατιάς … η ανεξάρτητος και αδέσποτος διοίκησις του Γ’ Σ.Σ. … η αποφυγή αναλήψεως ευθυνών και η παντελής απουσία πάσης πρωτοβούλου και αυτοβούλου ενέργειας …». Άμεσα προκύπτει το ερώτημα της εσκεμμένης αδράνειας των διοικητών των Σωμάτων και των περισσότερων Μεραρχιών σε συνεργασία βέβαια με την πολιτική ηγεσία. Και το ερώτημα γίνεται εντονότερο, αν σκεφθούμε ότι το Γ΄ Σ.Σ. αποχώρησε αμαχητί, όπως περίπου και το Β΄ Σ.Σ..
Την παρατήρησή αυτή έρχεται να υποστηρίξει ο Σιούσιουρας με την παράθεση δημοσιευμάτων της εφημερίδας το «Ελεύθερον Βήμα» της εποχής εκείνης αλλά και άλλων πηγών. Ας δούμε εν συντομία τα έγγραφα που παράθεσε στις 17 και 18 Οκτωβρίου 1922 το «Ελεύθερον Βήμα»: αρχικά η εφημερίδα σχολιάζει την παραμονή του Χατζηανέστη στη Σμύρνη -400 χιλιόμετρα μακριά από τα πεδία μαχών-, την απόφασή του για τη σύμπτυξη ¨σύμφωνα με τας ειλημμένας αποφάσεις¨, την αδράνεια των Β΄- Γ΄ Σ.Σ. τη στιγμή που το Α’ Σ.Σ. διαλυόταν, για να φτάσει στη δημοσίευση μιας αποκαλυπτικής έκθεσης του Τούρκου Μπεκήρ Σαμή Μπέη προς την Υψηλή Πύλη της 18 ης Ιουλίου 1922!
Μεταξύ άλλων γράφει αυτή η έκθεση: «18/7/1922 … Η συνεννόησις μεταξύ Ελληνικής Κυβερνήσεως, Αρμοστού Στεργιάδη και Στρατηγού Χατζηανέστη αφενός, και Γαζή Μουσταφά Κεμάλ πασά αφετέρου, έληξεν ήδη εντελώς δια την εκκένωσιν της Μ. Ασίας! Υπεσχέθημεν μόνον ότι προ της εισβολής, ο Κεμάλ πασάς θα διατάξη τον στρατόν μας να ασφαλίση τους Χριστιανικούς πληθυσμούς … Η επίθεσις θα ενεργηθή εντός του Αυγούστου… θα εκδηλωθεί κυρίως εις τον τομέα Αφιόν Καραχισάρ και ο ελληνικός στρατός, συμφώνως προς την ρητήν διαβεβαίωσιν του Χατζηανέστη, θα οπισθοχωρήσει με την πρώτην επίθεσην …». Οφείλω να πω ότι μόνο ο Π. Σιούσιουρας παρουσιάζει αυτό το έγγραφο τουλάχιστον από τη βιβλιογραφία που υπάρχει στο τέλος του κειμένου. Το «Ελεύθερον Βήμα» έκανε αναφορά στα στοιχεία του εγγράφου, για να πιστοποιήσει την γνησιότητά του, αλλά και στον τρόπο που αυτό βρέθηκε στα χέρια των Ελλήνων. Ο Αρμοστής της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος εμπλέκεται στη συνεννόηση – σύμφωνα με την έκθεση- την επόμενη ημέρα με επιστολή του στην εφημερίδα διέψευσε το δημοσίευμα.
Εάν το έγγραφο δεν είναι χαλκευμένο περιέχει τέσσερις αλήθειες κι ένα ψέμα. Ψέμα ή μάλλον ψεύτικη είναι η υπόσχεση για δήθεν προστασία των χριστιανών . δεν εφαρμόσθηκε ποτέ, αν είχε δοθεί. Μια παρόμοια διαβεβαίωση –περί προστασίας των χριστιανών- τουλάχιστον συζητήθηκε μεταξύ του Στεργιάδη και ενός άγνωστου –στον επιστολογράφο- Τούρκου, όπως διαβεβαιώνει σε επιστολή του ο διερμηνέας του Στεργιάδη, Α. Ψαρράς. Την επιστολή του Ψαρρά δημοσιεύει ο Π. Σιούσιουρας.
Αληθινά είναι τα στοιχεία για τη σύμπτυξη του στρατού μας, για την ημερομηνία και για τον τόπο εκδήλωσής της επίθεσης και την εκκένωση της Μ. Ασίας. Θα μείνουμε λίγο στην εκκένωση, αφού τα άλλα τρία στοιχεία επιβεβαιώθηκαν πλήρως από τα γεγονότα που ακολούθησαν. Ο Γ. Καψής στο έργο του ¨Χαμένες Πατρίδες¨ κάνει λόγο για ειλημμένη πολιτική απόφαση σχετικά με την εγκατάλειψη της Μ. Ασίας και προς τούτο δημοσιεύει ένα απόρρητο έγγραφο της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού με ημερομηνία 10/4/1922, στο οποίο αναφέρεται ότι: «Η μη μέχρι σήμερον ενίσχυσις του προσωπικού υμών υπό της Στρατιάς … και η μη χορήγησις των τοπογραφικών τμημάτων των Μεραρχιών, εμβάλλει ημάς εις σοβαράς ανησυχίας περί της τύχης της αποστολής μας … Δυστυχώς η εκκένωσις της Μικράς Ασίας φαίνεται επί του παρόντος αμετάκλητος, άγνωστον δε πότε θα αρχίσει. Οπωσδήποτε οι παράλιοι εκτάσεις θα εκκενωθούν το βραδύτερον μετά τέσσερας μήνας από σήμερον. Όθεν …». Το έγγραφο αυτό, που στάλθηκε στην αντίστοιχη υπηρεσία στη Σμύρνη υπόψη του συν/ρχη Δ. Πετρίτη, προσπαθεί να εξηγήσει την αδράνεια της Στρατιάς και δίνει με απόλυτη ακρίβεια –μετά τέσσαρας μήνας, άρα αναφέρεται στον Αύγουστο- την ημερομηνία της έναρξης των γεγονότων!
29
Ολίγος ακόμα ¨συνωστισμός¨!
Και ο Γ. Καψής επιμένει στην άποψή του περί ειλημμένης απόφασης για εκκένωση, γράφοντας ότι: «Την παραμονή της τουρκικής επίθεσης όλοι οι αξιωματικοί μας, από του βαθμού του λοχαγού και επάνω, γνώριζαν τις προθέσεις της Αθήνας, τις διαισθάνονταν, τουλάχιστον» και συνεχίζει «… Αν πράγματι τέθηκαν όροι, τέθηκαν αντιστρόφως. Είναι ευκολότερο να πιστέψει κανείς, ότι του προσεφέρθη η αρχιστρατηγία υπό τον όρο να παραδώσει τη Μικρά Ασία και το Λαό της στους Τούρκους. Άλλωστε είναι το αναπόφευκτο συμπέρασμα των ενεργειών του».
Στο πρώτο απόσπασμα μπορεί να παρατηρήσει κανείς την ουσιώδη διαφορά που υπάρχει μεταξύ του «γνώριζαν» και του «διαισθάνονταν». Στο δεύτερο απόσπασμα η βεβαιότητα ξενίζει, αν και όντως ο Χατζηανέστης –γιατί περί αυτού ομιλεί ο Καψής- έμεινε άπραγος θεατής των καταστάσεων.
Στο επόμενο κεφάλαιο θα παραθέσουμε και άλλα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της ειλημμένης -για την εκκένωση- απόφασης εκ μέρους της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας.
Και μην ξεχνάμε ότι στη δίκη των έξι οι εκτελεσθέντες κρίθηκαν ένοχοι εσχάτης προδοσίας, έστω κι αν –σύμφωνα με την πλειοψηφία των ιστορικών- κάτι τέτοιο δεν αποδείχθηκε νομικά.
Έχουμε την εντύπωση ότι όλη η Αθήνα –όπου η πληροφόρηση ήταν πολύ καλή- διαισθανόταν τι ήθελαν οι κυβερνώντες, εξάλλου κι ένα άρθρο του Γ. Βλάχου στην «Καθημερινή» της 27 ης Αυγούστου με τον τίτλο «Οίκαδε» δήλωνε την πρόθεση της κυβέρνησης και αυτή ¨μέτρησε¨ στην απόφαση!
3
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου