- ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1920 ΕΩΣ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1921 Οι εκλογές πλησίαζαν, ο Βενιζέλος είχε παραμελήσει εντελώς τις εσωτερικές υποθέσεις, οι αντιβενιζελικοί είχαν ως σύνθημά τους την αποκατάσταση των ελευθεριών από την ξενόφερτη «τυραννία», το αίτημα της αποστράτευσης ήταν διάχυτο στον πληθυσμό, βαθιές ζυμώσεις γίνονταν στο στράτευμα της Μ. Ασίας και οι τουρκικές εφημερίδες προεξοφλούσαν ότι «η πτώσις του Βενιζέλου σημαίνει και πτώσιν της Ελλάδος εις την Μικράν Ασίαν»!
Ο βασιλιάς Αλέξανδρος πεθαίνει από δάγκωμα μαϊμούς και αυτόματα τίθεται θέμα επαναφοράς του εξόριστου Κωνσταντίνου . το προεκλογικό κλίμα βαραίνει για τους βενιζελικούς.
14 Νοεμβρίου 1920: Η πρώτη πτώση ήρθε και εξέπληξε τους πάντες! Οι βενιζελικοί σε σύνολο 369 εδρών κέρδισαν μόλις τις 118. Ο Βενιζέλος δεν εξελέγη βουλευτής, σε λίγες ώρες παραιτήθηκε από την αρχηγία του κόμματος και δήλωσε την αποχώρησή του από την πολιτική και από τη χώρα.
Το αποτέλεσμα των εκλογών έδωσε την ευκαιρία στους τρεις Συμμάχους (Αγγλία – Γαλλία – Ιταλία) να εκφράσουν το σκεπτικισμό τους σχετικά με την ορατή πλέον επιστροφή του Κωνσταντίνου στο θρόνο της Ελλάδας, αφού η νέα κυβέρνηση Ράλλη ευθύς αμέσως προκήρυξε δημοψήφισμα –για τις 5 Δεκεμβρίου- για την επάνοδο του Κωνσταντίνου. Μια ημέρα πριν το δημοψήφισμα δημοσιοποιήθηκε επίσημα η μεταστροφή των Συμμάχων έναντι της χώρας μας με την παρακάτω διακοίνωσή τους: «Η Βρετανική, η Γαλλική και η Ιταλική κυβέρνησις … Είναι αναγκασμέναι να δηλώσουν δημοσία ότι η παλινόρθωσις επί του θρόνου της Ελλάδος ενός ηγεμόνος … δεν θα ηδύνατο να θεωρηθή παρ’ αυτών ειμή ως κύρωσις … των εχθρικών πράξεων του βασιλέως Κωνσταντίνου. Το γεγονός τούτο θα εδημιούργει μια κατάστασιν νέαν, δυσμενή εις τας σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και των Συμμάχων της … οι τρεις κυβερνήσεις δηλούν ότι επιφυλάσσουν δι’ εαυτάς πλήρη ελευθερίαν δράσεως …».
Το δημοψήφισμα έγινε και ο Κωνσταντίνος με ποσοστό 99% επανήλθε στο θρόνο. Στις 7 Δεκεμβρίου ο ίδιος δήλωσε ότι «θα καταβάλει κάθε προσπάθεια προς εμπέδωσιν αγαθοτάτων σχέσεων προς τους μεγάλους Συμμάχους …», οι οποίοι την επόμενη ημέρα δημοσιοποιούν τη 2 η διακοίνωσή τους λέγοντας: «Συμφώνως προς τας οδηγίας των κυβερνήσεών μας λαμβάνομεν την τιμήν να φέρωμεν εις γνώσιν ... ότι … απεφασίσθη όπως εις περίπτωσιν καθ’ ήν ο βασιλεύς Κωνσταντίνος επανήρχετο επί του θρόνου της Ελλάδος η Ελλάς ουδεμίαν λάβη οικονομικήν υποστήριξην εκ μέρους των Συμμάχων …».
Η Ελλάδα απτόητη και με τη νέα κυβέρνηση, αφού ήθελε να αποδείξει ότι μπορούσε να τα καταφέρει το ίδιο καλά -αν όχι καλύτερα από το Βενιζέλο- κι έτσι να αποκλειστεί η επάνοδός του στην πολιτική σκηνή, θα συνέχιζε τον πόλεμο στη Μ. Ασία παρότι Ιταλοί, Γάλλοι και Ρώσοι συναγωνίζονταν ποιος θα εφοδιάσει καλύτερα τους Τούρκους και οι Άγγλοι άρχιζαν να φλερτάρουν με μια ιδιότυπη ουδετερότητα, λόγω της διχογνωμίας που υπήρχε στην κυβέρνηση τους σχετικά με τη στάση τους στο Ανατολικό ζήτημα! (Βλέπε σχετικά τη 2 η παράγραφο στη σελίδα 53 τις δηλώσεις του Churchill)
ΟΙ Γάλλοι θεωρούσαν αναγκαία την αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών και το άδειασμα της «συμμάχου» Ελλάδας, αφού κατά τη γνώμη τους οι Έλληνες δεν ήταν ικανοί να διατηρήσουν για πολύ καιρό τόσο στρατό σε εμπόλεμη κατάσταση, χωρίς βέβαια να αναφέρονται στην απόφαση τους για υποστήριξη του Κεμάλ λόγω των οικονομικών τους συμφερόντων και δίχως να αναφέρονται στην απόφαση της μη βοήθειας προς την Ελλάδα. Απλώς αναζητούσαν τον κατάλληλο χρόνο και την αφορμή, που τη βρήκαν, όπως και οι Ιταλοί, στο πρόσωπο του βασιλιά Κωνσταντίνου.
Η Ελλάδα λοιπόν προδόθηκε! Αλλά ποιοι φέρουν την ευθύνη; Αυτοί που αγνόησαν τους Συμμάχους και έπραξαν τα αντίθετα απ’ όσα αυτοί ζητούσαν ή αυτοί οι ίδιοι οι Σύμμαχοι;
Και αφού η νέα κυβέρνηση αποφάσισε τη συνέχιση του πολέμου, ας επανέλθουμε στα στρατιωτικά γεγονότα. Πρώτη ενέργεια υπήρξε η αλλαγή του αρχιστρατήγου στη Μ. Ασία. Ο Λ. Παρασκευόπουλος
9
παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Α. Παπούλα. Η συνέχεια υπήρξε αναμενόμενη, ομαδικές αντικαταστάσεις των βενιζελικών αξιωματικών από αντιβενιζελικούς και μάλιστα από αυτούς που είχαν αποστρατευθεί το 1917, το αποτέλεσμα προφανές: αναστάτωση στο στράτευμα. Αν σε αυτά προσθέσουμε τη λιποταξία 150 αξιωματικών και την παραίτηση πολλών ακόμα καταλαβαίνουμε, το κλίμα που διαμορφώθηκε στην Μ. Ασία. Οι 9 από τους 11 διοικητές των μεγάλων μονάδων άλλαξαν. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτή η μαζική αλλαγή αξιωματικών υπήρξε μια από τις αιτίες της καταστροφής, ενώ αρκετοί μελετητές θεωρούν ανεπαρκές αυτό το επιχείρημα, επειδή η πλειονότητα των αξιωματικών πολέμησε γενναία. Αρκεί η γενναιότητα για να καλυφθεί η ατομική ανεπάρκεια και η γενική αναταραχή;
Μέσα σε αυτό το νέο πλαίσιο συμβαίνουν δυο σημαντικά γεγονότα:
1) Ο Παπούλας για να διαπιστώσει τη δύναμη των κεμαλικών δυνάμεων διέταξε, στις 6 Ιανουαρίου 1921, «επιθετική αναγνώριση» από την Προύσα προς το Εσκί Σεχίρ, η οποία συνάντησε τρομερή αντίσταση και ανακόπηκε στο χωρίο Ιν Ονού. Το γεγονός αυτό καταγράφηκε ως η πρώτη νίκη των τουρκικών δυνάμεων επί των ελληνικών. Ο Παπούλας θορυβήθηκε και ζήτησε επειγόντως ενισχύσεις, δηλαδή νέα επιστράτευση 30.000 ανδρών!
2) Στις 30 Ιανουαρίου ο Βενιζέλος, βλέποντας την αλλαγή στάσης των συμμάχων μας, προτείνει: (α) την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου Γεώργιου, (β) τη σύμπτυξη του μετώπου σε μια γραμμή γύρω από τη Σμύρνη, ανατολικότερα της γραμμής Μιλν, ώστε να μειωθεί το οικονομικό κόστος κατοχής, αφού θα ήταν αρκετοί 45.000 άνδρες για τη φύλαξή της πολλοί εκ των οποίων θα μπορούσαν να είναι και εθελοντές από τους εκεί Έλληνες. Όπως ήταν φυσικό –λόγω των πολιτικών παθών- η πρόταση απορρίφθηκε από τους αντιβενιζελικούς, αφού είχε γίνει από το μεγαλύτερο πολιτικό τους εχθρό! Αλλά υπήρχε και ένα καθαρά στρατιωτικό ερώτημα: ήταν εφικτή τέτοια ζώνη στην οποία θα ήταν δυνατή η άμυνα; Η απάντηση ήταν όχι, ο Βενιζέλος το ήξερε, εξ’ άλλου για αυτό το λόγο ζητούσε επίμονα το 1920 την άδεια από τους Συμμάχους για να προελάσει ανατολικά!
Η απόρριψη της πρότασης Βενιζέλου αυτόματα οδηγούσε σε μια και μόνη επιλογή, επίθεση για την καταστροφή των κεμαλικών δυνάμεων! Αλλά θα έδιναν την άδεια οι Σύμμαχοί; Γιατί επιθετική ενέργεια σήμαινε επιβολή της συνθήκης των Σεβρών προς όφελος των Άγγλων, αλλά Ιταλοί και Γάλλοι –για αυτό το λόγο- πίεζαν για την αναθεώρησή της προς δόξα των δικών τους συμφερόντων.
Πριν ξεκινήσει η «επιθετική αναγνώριση», οι Σύμμαχοι είχαν συγκαλέσει συνδιάσκεψη στο Λονδίνο όπου, για πρώτη φορά, παραβρέθηκαν εκτός των αντιπροσώπων του σουλτάνου και αντιπρόσωποι του Κεμάλ, τότε δηλαδή οι Σύμμαχοί μας αναγνώρισαν επίσημα τον Κεμάλ! Κακά μαντάτα!
Η συνδιάσκεψη ξεκίνησε τις εργασίες της την 21 η Φεβρουαρίου με σκοπό τη μερική αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών και την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών Ελλήνων και Τούρκων. Εκ μέρους της Ελλάδας παραβρέθηκε ο νέος πρωθυπουργός Καλογερόπουλος και ο Γούναρης, οι οποίοι δήλωσαν: ότι θα συνέχιζαν την πολιτική Βενιζέλου και ότι ήταν έτοιμοι να προελάσουν και να συντρίψουν τους κεμαλικούς. Δηλαδή προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στους Άγγλους, αρκεί να υπήρχε διπλωματική και οικονομική υποστήριξη από αυτούς. Αλλά οι Ιταλοί και οι Γάλλοι ενθάρρυναν τους Τούρκους να ζητούν την αποχώρηση των Ελλήνων από τη Μ. Ασία και ταυτόχρονα διαπραγματεύονταν –μυστικά- χωριστές συμφωνίες μαζί τους. Το πρόβλημα για την Ελλάδα επέτεινε και το γεγονός ότι η Αγγλική πολιτική –όπως είπαμε- δεν ήταν ενιαία, ο Lloyd George ενθάρρυνε –πάντα χωρίς δεσμεύσεις- τους Έλληνες να επιτεθούν, ενώ τα υπουργεία Στρατιωτικών και Εξωτερικών είχαν διαφορετικές με αυτόν απόψεις.
Οι Τούρκοι παρακώλυαν συνεχώς τις διαπραγματεύσεις με σκοπό να κερδίζουν χρόνο και στις 6 Μαρτίου ζήτησαν προθεσμία 25 ημερών για να απαντήσουν στις προτάσεις της συνδιάσκεψης.
10
Η ελληνική κυβέρνηση θεώρησε απαράδεκτη την στάση αυτή και διέταξε τη διεξαγωγή νέων στρατιωτικών επιχειρήσεων, που άρχισαν στις 23 Μαρτίου. Η προέλαση έγινε σε δυο κύρια μέτωπα. Βόρεια 3 μεραρχίες βάδισαν και πάλι από την Προύσα προς το Εσκί Σεχίρ, ενώ νότια άλλες 3 μεραρχίες βάδισαν από το Ουσάκ προς το Αφιόν Καραχισάρ. Ο όλος σχεδιασμός ήταν λανθασμένος, οι δυνάμεις στο νότο έπρεπε να κατευθυνθούν προς την Κιουτάχεια σε συγκλίνουσα κατεύθυνση με τις δυνάμεις από τα βόρεια. Στο λάθος αυτό προστέθηκε η λυσσώδης και τέλεια οργανωμένη τουρκική άμυνα των καλά εξοπλισμένων τακτικών –πλέον- μονάδων του κεμαλικού στρατού και πάλι στη θέση Ιν Ονού.
Ο συνδυασμός των παραπάνω επέφερε την αποτυχία και την αναστολή της επίθεσης στις 2 Απριλίου. Ο στρατός μας όχι μόνο δεν διέλυσε τις κεμαλικές δυνάμεις, αλλά ούτε τη σιδηροδρομική επικοινωνία του εχθρού δεν κατόρθωσε να αποκόψει. Η βιασύνη της επίθεσης -που επέφερε την έλλειψη εφεδρειών- και τα λάθη στο σχεδιασμό της επίθεσης –που δεν τα αντιλήφθηκε ο Παπούλας- μας στοίχησαν 5.000 νεκρούς και τραυματίες και άσκοπη σπατάλη στρατιωτικού υλικού.
Ο Καλογερόπουλος παραιτείται και στις 8 Απριλίου αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Γούναρης, ενώ ο λαός -μέσα από τα πρωτοσέλιδα των φιλοκυβερνητικών κυρίως εφημερίδων- βίωνε την αυταπάτη μιας νίκης του ελληνικού στρατού. Το παρακάτω ένθετο εξηγεί πλήρως την αυταπάτη!
11
Η ηρωική άμυνα του 34 ου Συντάγματος υπό τον Διαλέτη στη θέση Τουμλού Μπουνάρ έσωσε τη Σμύρνη και τα προσχήματα της Στρατιάς και της Κυβέρνησης. Η εξάντληση της επίθεσης του Γ’ Σ.Σ. στα βόρεια, στο Εσκί Σεχίρ, το αναγκάζει να υποχωρήσει, ενώ το Α΄Σ.Σ. βρίσκεται άσκοπα στο Αφιόν Καραχισάρ. Ο Κεμάλ δεν καταδιώκει το Γ’ Σ.Σ. αλλά μεταφέρει στρατεύματα με το σιδηρόδρομο στην Κιουτάχεια με σκοπό να οδεύσει προς το Ουσάκ και να αποκόψει το Α’ Σ.Σ. Στην περιοχή του Τουμλού Μπουνάρ που την κατείχε το 34 ο Σ.Π. εκδηλώθηκε η Τουρκική αντεπίθεση στις 6 Απριλίου με δυο μεραρχίες. Στις 10 Απριλίου η μάχη κορυφώθηκε με τον εχθρό να έχει απόλυτη αριθμητική υπεροχή. Κι ενώ η μάχη κρινόταν υπέρ των Τούρκων στην περιοχή έφτασε το 5/42 σύνταγμα Ευζώνων υπό τον Ν. Πλαστήρα και επιτέθηκε στα νώτα των Τούρκων, οι οποίοι τράπηκαν σε φυγή. 500 έλληνες νεκροί και τραυματίες, οι Τούρκοι είχαν 800 νεκρούς και 300 αιχμαλώτους.
Ο ηρωισμός των ανδρών του 34 ου έδωσε την ευκαιρία στο Α’ Σ.Σ. να κινηθεί δυτικά και να μην αποκοπεί. Στις 11 Απριλίου ο Παπούλας ανακοίνωνε ως μεγάλη του επιτυχία τη νικηφόρο άμυνα του Τουμλού Μπουνάρ και την υποχώρηση του εχθρού, αλλά ο Κεμάλ είχε όντως επιτύχει μια στρατηγική νίκη, την οποία δεν μετου-σίωσε σε τακτική νίκη λόγω του ηρωισμού που επέδειξαν μια χούφτα άνδρες. (Δες χάρτη επόμενης σελίδας)
Η βιασύνη έκρυβε πολιτική απόφαση για την άμεση έναρξη της επίθεσης. Ο Ριζάς στο βιβλίο του «Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας», αναφέρει ότι «στη Δίκη των Έξι ο αρχιστράτηγος Παπούλας κατέστησε σαφές ότι η επιχείρηση ανελήφθη μετά από απόφαση της κυβέρνησης για ν΄ αντιδράσει –όπως συμπληρώνει ο Μ. Ροδάς- στην τάση αναθεώρησης των Συνθήκης των Σεβρών, που πρότειναν οι Σύμμαχοι»!
Ο αντιστράτηγος Α. Κοντούλης, διοικητής τότε του Α΄Σ.Σ., έγραφε στον πρόεδρο της Βουλής: «Καθ’ ά γνωρίζω, η πολιτική επιβάλλει ατυχώς την επίσπευσιν της προελάσεως χωρίς να αναμείνωμεν την ενίσχυσην … Εκ της ιστορίας γνωρίζομεν ότι πολιτικαί ανάγκαι έβλαψαν πολύ συχνά τας πολεμκάς επιχειρήσεις».
Ο Μ. Ροδάς παραθέτει ολόκληρο το σχετικό υπόμνημα του στρατηγού Κ. Γουβέλη, αρχηγού του ΓΕΣ, προς τον υπουργό στρατιωτικών και το σχολιάζει ως εξής: «Το σχέδιον και η σχετική μελέτη υπεβλήθησαν εις τον υπουργό Στρατιωτικών. Ο Γουβέλης επρότεινε την επιστράτευση ουχί μόνο 3 ηλικιών, αλλά 6 και την χρησιμοποίησιν όλου του όγκου του στρατού κατά των εχθρικών παρατάξεων. … Αι τρεις ηλικίαι δεν επήρκουν δια τοιούτον έργον και υπεδείκνυε τον κίνδυνο … Το σχέδιον του στρατηγού Γουβέλη εκρίθη ως το άριστον και παρά του υπουργού Στρατιωτικών Δ. Γούναρη, αλλ΄ ανεβάλλετο η πραγματοποιησίς του. Ο στρατηγός επέμενε. Και ο Γούναρης υπέσχετο, αλλ’ απέφευγε την εφαρμογήν του … τότε ο στρατηγός εν πλήρει αγανακτήσει … συντάσσει την παραίτησίν του…».
Αλλά ποια ήταν η πολιτική ανάγκη; Ο Ν. Ψυρούκης αναφέρει ότι τα αίτια των επιχειρήσεων του Μαρτίου πρέπει να αναζητηθούν στους τότε άμεσους στόχους της αγγλικής αποικιακής πολιτικής με πρώτο στόχο την κατάκτηση στρατηγικών περιοχών στον Εύξεινο Πόντο και την Κασπία Θάλασσα.
Ο Κεμάλ – από την άλλη- διακήρυττε παντού τη δεύτερη στρατηγική νίκη του επί των Ελλήνων.
Εν μέσω των προετοιμασιών των επερχόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων ο Κεμάλ στις 16 Μαρτίου υπέγραψε το Τουρκοσοβιετικό σύμφωνο φιλίας, το οποίο θα ανατρέψει άρδην όλα τα μέχρι τότε δεδομένα.
Ο Κεμάλ αυτός ο έντονα αντικομμουνιστής, που τον Ιανουάριο του 1921 είχε κατασφάξει την τουρκική κομμουνιστική ηγεσία, εκμεταλλεύτηκε τη σοβιετική επανάσταση για να προμηθευτεί χρυσάφι, όπλα και πυρομαχικά σε τεράστιες ποσότητες!
Η ελληνική πλευρά δέσμια των Άγγλων και επί Βενιζέλου και επί Γούναρη αγνόησε ή δεν κατανόησε τη σημασία του ρωσικού – σοβιετικού παράγοντα στα γεγονότα της Μικράς Ασίας.
12
Αλλά ποιο ήταν το «ύψος» της σοβιετικής βοήθειας; Ο Κ. Φωτιάδης στη μονογραφία του «Μπολσεβίκοι και Κεμάλ» που δημοσιεύτηκε στο Ε-ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία γράφει σχετικά: «Επίσημες αναφορές του υπουργείου Εξωτερικών της σοβιετικής Ρωσίας καταγράφουν με λεπτομέρειες την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια …. Η πρώτη δόση ήταν το καλοκαίρι του 1920. Ο Γ. Ορτινικίτζε παρέδωσε στους Τούρκους 6.000 όπλα, 5.000.000 σφαίρες & 17.600 οβίδες. Το Σεπτέμβριο παραδόθηκαν 200,6 Kg χρυσού σε ράβδους. … Το Δεκέμβριο επαναλήφθηκε η παράδοση χρυσού και όπλων. Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 1921 παραδόθηκαν 1.000 βόμβες, 1.000 σωλήνες στροφαλοτριβής, 4.000 χειροβομβίδες και 4.000 εγκαιροφλεγείς σφαίρες. … Το Μάρτιο ο Λένιν προσέφερε 33.275 τυφέκια, 57.986.000 φυσίγγια, 327 πολυβόλα, 54 πυροβόλα, 129.479 σπάθες, 20.000 αντιασφυξιογόνες μάσκες, 30 δεξαμενές με πετρέλαιο, 2 δεξαμενές με βενζίνη και 8 με κηροζίνη … Τον Απρίλιο δόθηκαν 30.000 χρυσά ρούβλια και τον Ιούνιο 5.000.000 χρυσά ρούβλια. …».
Αλλά ας σταματήσουμε την παρουσίαση εδώ, αφού η βοήθεια συνεχίστηκε αμείωτη τους επόμενους μήνες, έτσι ώστε να παραδεχτεί ο Κεμάλ ότι: «Αυτή η μεγαλοσύνη και η φιλανθρωπική πράξη της σοβιετικής Ρωσίας ως προς τους άτυχους, τους οποίους η απληστία του ιμπεριαλισμού και η βαρβαρότητα των Ελλήνων έριξαν στην πιο φρικτή ανέχεια, θα εκτιμηθεί ανάλογα από τον τουρκικό λαό».
Αργότερα συμπλήρωσε ο ίδιος: «Η νίκη της νέας Τουρκίας επί των Αγγλογάλλων και Ελλήνων κατακτητών θα χρειαζόταν ασύγκριτά μεγαλύτερες θυσίες ή και δεν θα ήταν καθόλου δυνατή, εάν δεν υπήρχε η υποστήριξη της Ρωσίας. Αυτή βοήθησε την Τουρκία ηθικά και οικονομικά. Και θα ήταν έγκλημα, εάν το έθνος μας ξεχνούσε αυτή τη βοήθεια».
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Ο Β. Τζανακάρης στο βιβλίο του ¨Δακρυσμένη Μικρασία¨ παραθέτει μια συνέντευξη του Κεμάλ στη γαλλική εφημερίδα Ματέν, που δόθηκε τον Οκτώβριο του 1920. Σε ερώτηση του δημοσιογράφου για την έκβαση του ελληνοτουρκικού πολέμου μεταξύ άλλων ο Κεμάλ είπε: «Όσον λοιπόν παρατείνεται η κατάστασις αυτή, τόσον περισσότερο υποβοηθείται ο αγών ημών. Διότι αφ’ ενός υποστηριζόμεθα υπό των Ρωσικών Σοβιέτ, αφ’ ετέρου δε υφ’ ολοκλήρου της Ασίας …». Δηλαδή ο Κεμάλ έξι (6) μήνες πριν την υπογραφή της συνθήκης με τη Σοβιετική Ένωση μιλούσε για βοήθεια που ήδη είχε δοθεί! Ο Φωτιάδης σωστά αναφέρει ότι η πρώτη δόση δόθηκε το καλοκαίρι του 1920.
Εν τω μεταξύ ο κεμαλικός υπουργός εξωτερικών κατά τη διάρκεια της συνδιάσκεψης του Φεβρουαρίου – Μαρτίου ήρθε σε μυστικές συνομιλίες με Ιταλούς και Γάλλους και υπέγραψε μαζί τους στις 11 Μαρτίου τη Γαλλοτουρκική συμφωνία και στις 15 Μαρτίου την Ιταλοτουρκική συμφωνία. Οι συμφωνίες αυτές ενέτειναν τα σοβαρά προβλήματα που υπήρχαν μεταξύ των Συμμάχων.
Οι συμφωνίες τυπικά ακυρώθηκαν αργότερα, με τουρκική πρωτοβουλία, αλλά ουσιαστικά συνέχιζαν να ισχύουν και να δημιουργούν νέα δεδομένα εις βάρος της Ελλάδος.
Οι Ιταλοί θα εφοδίαζαν τον Κεμάλ με όπλα, πυροβόλα κι αεροπλάνα και από 1 ης Ιουνίου θα αποσύρονταν από την περιοχή του Μαιάνδρου ποταμού. Οι Γάλλοι θα εκκένωναν την Κιλικία και θα την παρέδιδαν στους Τούρκους μαζί με τεράστιο όγκο στρατιωτικού υλικού, όπως θα δούμε παρακάτω, με αντάλλαγμα -επωφελή για τη Γαλλία- οικονομική συνεργασία σε πολλούς τομείς.
Η διπλωματική απομόνωση της Ελλάδος είναι σχεδόν πλήρης. Αλλά μέσα σε αυτή τη ζοφερή εικόνα διακρίνεται ακόμα μια ελπίδα: η Τουρκοσοβιετική συμφωνία ταράζει Αγγλία και Γαλλία, αφού προέβλεπε διακανονισμό για τα Στενά των Δαρδανελίων με αποκλεισμό των Δυτικών. Έτσι αυτοί προσεγγίζουν πάλι τον Γούναρη και του διαβιβάζουν –αρχές Ιουνίου- τη μεσολαβητική πρόταση της νέας Διασυμμαχικής Συνάντησης των Παρισίων, η οποία προέβλεπε: (i) αποχώρηση της Ελλάδας από τη Σμύρνη που θα γινόταν αυτόνομη με χριστιανό –μη Έλληνα- διοικητή και σύσταση τοπικής χωροφυλακής με ξένους αξιωματικούς, (ii) αποστρατικοποίηση τμήματος της Ανατολικής Θράκης που στο μεγαλύτερο τμήμα της θα ήταν ελληνική. Ας σημειωθεί ότι η Γαλλία ζητούσε την εκδίωξη των Ελλήνων από τη Θράκη όπως και οι Ιταλοί που είχαν ειδική παράγραφο επ’ αυτού στην Ιταλοτουρκική συμφωνία της 15 ης Μαρτίου!
Οι Άγγλοι βλέπουν ότι κινδυνεύουν τα πετρέλαια της Μοσούλης κι έτσι παροτρύνουν τους Έλληνες να μη τα εγκαταλείψουν και να προσπαθήσουν να εγκλωβίσουν τις κεμαλικές δυνάμεις με κρυφό στόχο να μην κερδίσει κανείς. ‘Έτσι ώστε, με αγγλική μεσολάβηση στη βάση των προτάσεών τους, να δημιουργηθεί μια μη εθνικιστική Τουρκία και οι Έλληνες να πάρουν ψίχουλα, για να είναι σχετικά ικανοποιημένοι αλλά εκτός Σμύρνης!
Ο Γούναρης απορρίπτει τη μεσολάβηση των Συμμάχων και η ελληνική κυβέρνηση καλεί σε επιστράτευση πέντε (5) κλάσεις για να σταλούν στην Μ. Ασία και δυο (2) παλαιές κλάσεις για να μείνουν στην Ελλάδα. Όλα όσα υπόσχονταν οι αντιβενιζελικοί προεκλογικά πήγαν περίπατο στο βωμό της απόδειξης της φιλίας τους με την Αγγλία, αλλά και στην προσπάθεια να φανεί ο Γούναρης ανώτερος από τον επάρατο Βενιζέλο! Ο βασιλιάς εγκαθίσταται στη Σμύρνη, οι Άγγλοι επιθεωρούν το στρατό μας –γιατί άραγε;- και τον βρίσκουν άριστο!
Υπό αυτές τις συνθήκες στις 8 Ιουλίου 1921 εκδηλώνεται –για 3 η φορά στον ίδιο χρόνο- η ελληνική επίθεση, 60.000 άνδρες έναντι 50.000 Τούρκων. Αρχίζει η πιο παράλογη στρατηγικά αλλά η πιο ηρωική ατομικά επιχείρηση, σε συνδυασμό με την επόμενη, στην ιστορία του ελληνικού στρατού. Στόχος -αρχικά αδήλωτος- η κατάληψη της Άγκυρας! Και μετά τι; Άγνωστο! Βοήθεια; Από πουθενά! Και αν αποτύχεις; Καταστροφή!
Κι όμως, όσα παρακάτω θα περιγράψουμε έγιναν και οδήγησαν στην ολοκληρωτική καταστροφή.
Το σχέδιο απέβλεπε στην περικύκλωση και καταστροφή του εχθρού στην Κιουτάχεια και εκδηλώθηκε σταδιακά ανά δυο ημέρες από τα τρία σώματα στρατού και τα συγκροτήματα των μεραρχιών. Στις 14 Ιουλίου μετά από σκληρές μάχες καταλήφθηκε το Αφιόν Καραχισάρ, αλλά οι τουρκικές δυνάμεις είχαν συμπτυχθεί στην Κιουτάχεια στα βόρεια της οποίας βρισκόταν ήδη το Γ΄ Σώμα Στρατού.
Στις 15 Ιουλίου ο Κεμάλ μεταβαίνει από την Άγκυρα στην Κιουτάχεια και διατάζει την υποχώρηση των Τούρκων προς το Εσκί Σεχίρ, βορειοανατολικά της Κιουτάχειας.
Το άλλο απόγευμα και τη νύχτα -16 προς 17 Ιουλίου- οι Τούρκοι υποχωρούν και κατά τη διάρκεια της 17 ης Ιουλίου το Β’ Σώμα Στρατού καταλαμβάνει την πόλη άδεια από Τούρκους.
13
Η κυκλωτική κίνηση στην πρώτη φάση της είχε αποτύχει λόγω της ανεπίτρεπτης αργοπορίας του Β’ Σώματος. Οι Τούρκοι υποχώρησαν προς το Εσκί Σεχίρ. Μια ακόμη ευκαιρία να κυκλωθούν τουρκικές δυνάμεις στο χωριό Σεϊντί Γαζί νότια του Εσκί Σεχίρ χάνεται από αδράνεια της Στρατιάς αυτή τη φορά. Στις 19 Ιουλίου οι Τούρκοι είχαν εγκαταλείψει και το Εσκί Σεχίρ, υποχωρώντας ανατολικά. Έδιναν χώρο και κέρδιζαν χρόνο!
Ο στρατός μας απέκοψε τις σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, κάτι που ήταν ένας από τους στόχους του, αλλά οι Τούρκοι πήραν μαζί τους τις περισσότερες ατμομηχανές και το τροχαίο υλικό καθώς και τα μηχανήματα από το εργοστάσιο επισκευής του σιδηροδρομικού υλικού. Για να καλυφθεί η υποχώρηση των δυνάμεών τους, οι Τούρκοι στις 21 Ιουλίου αντεπιτέθηκαν με σφοδρότητα ανατολικά του Εσκί Σεχίρ. Η μάχη κράτησε σχεδόν όλη την ημέρα. Στο τέλος της ημέρας και αφού υπέστησαν σοβαρότατες απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους οι Τούρκοι υποχώρησαν άτακτα.
Η εκστρατεία έληξε με τακτική μας νίκη αλλά στρατηγική ήττα, όπως την χαρακτηρίζει ο ιστορικός Δ. Φωτιάδης. Ο στρατός μας είχε 1.491 νεκρούς, 6.472 τραυματίες και 110 αγνοούμενους! Άξιζε αυτή η θυσία; Και τώρα τι έπρεπε να ακολουθήσει; Ξαναβρεθήκαμε στην ίδια κατάσταση: προέλαση για την καταστροφή του εχθρού ή στασιμότητα και αναμονή;
Στις 28 Ιουλίου στην Κιουτάχεια συνήλθε σε σύσκεψη το Μεγάλο Πολεμικό Συμβούλιο στο οποίο συμμετείχαν: ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ως πρόεδρος με μέλη: τον πρωθυπουργό Γούναρη, τον υπουργό στρατιωτικών Θεοτόκη, τον αρχηγό του ΓΕΣ Δουσμάνη, τον διοικητή της Στρατιάς Παπούλα, τον αρχηγό του Επιτελείου της Στρατιάς Πάλλη και τον απόστρατο Ξ. Στρατηγό!
Το ερώτημα ένα: και τώρα τι κάνουμε; Η απάντηση; Αυτή που ήθελε ο Γούναρης: προέλαση 265 χιλιομέτρων εν μέσω εχθρικού πληθυσμού και με πρόβλημα στις γραμμές εφοδιασμού! Με μια και μοναδική ελπίδα επιτυχίας, να κάνουν το λάθος οι Τούρκοι να σταθούν δυτικά του Σαγγάριου ποταμού και να δοθεί εκεί η μάχη.
«Στις 14 Αυγούστου, ο ελληνικός στρατός αναδύθηκε από τις περιχαρακωμένες θέσεις του ανατολικά του Εσκί Σεχίρ και άρχισε τη μακρά πορεία του προς τα ανατολικά, κατά την Άγκυρα. … ο στόχος των Ελλήνων ήταν να υπερφαλαγγίσουν τις τουρκικές θέσεις, … οι Έλληνες προχωρούσαν σε τρεις φάλαγγες, κάθε μια με τρεις μεραρχίες πεζικού … Οι Έλληνες έκαναν κοπιαστική πορεία εννέα ημερών προτού έρθουν σε επαφή με τον εχθρό. …», έτσι αρχίζει την περιγραφή της επικής και τραγικής συνάμα πορείας του στρατού μας στο πουθενά ο άγγλος ιστορικός M. L. Smith.
Ο εχθρός άφαντος, λίγες παρενοχλήσεις από κλιμάκια αναγνώρισης, από ατάκτους και από το ιππικό. Η σιδηροδρομική γραμμή κατεστραμμένη όπως και όλες οι γέφυρες του Σαγγάριου και των παραποτάμων του.
Γρήγορα χάθηκε και η τελευταία ελπίδα!
Οι Τούρκοι οχυρώθηκαν ανατολικά και όχι δυτικά του Σαγγάριου, έκαναν δηλαδή τη λογική κίνηση, την κίνηση που αφελώς απεύχονταν οι Έλληνες επιτελείς! Οι Τούρκοι μόνο αυτή την επιλογή είχαν!
Και σα να μην έφταναν όλα αυτά επαληθεύτηκαν και οι φόβοι του συνταγματάρχη Σπυρίδωνος, υπεύθυνου εφοδιασμού της Στρατιάς: νερό και τρόφιμα για τους στρατιώτες και τα ζώα ελάχιστα, αφού η μεταφορά τους γινόταν με αργούς ρυθμούς και πολύ δύσκολα μέσα από τους σχεδόν ανύπαρκτους
14
δρόμους και η ώρα του εφοδιασμού με πυρομαχικά -που θα επιδείνωνε το πρόβλημα- δεν είχε έρθει ακόμη. Μετά από πορείες τόσων χιλιομέτρων, χωρίς επάρκεια σε νερό, τρόφιμα και φάρμακα, οι Έλληνες στρατιώτες άρχισαν να υποφέρουν πολύ πριν δοθεί η πρώτη μεγάλη μάχη. Η ακαταλληλότητα του συγκοινωνιακού δικτύου δεν καθυστερούσε απλά τις μετακινήσεις, αλλά εμπόδιζε την έγκαιρη τροφοδοσία της πανστρατιάς, τη στιγμή που τα τρόφιμα σάπιζαν στις αποθήκες των μετόπισθεν ή στη διαδρομή προς το μέτωπο. Ζώα και άνθρωποι αρρώσταιναν ή πέθαιναν από εξάντληση σε τέτοιο ρυθμό, που οι επιθετικές ενέργειες του εχθρού φάνταζαν πια ως αστείο. Τότε φάνηκε η επιπολαιότητα της ηγεσίας κατά τον σχεδιασμό και την προετοιμασία της προέλασης. Απέναντί τους, οι Τούρκοι απλά περίμεναν την κατάλληλη στιγμή, έχοντας εξασφαλίσει τις γραμμές ανεφοδιασμού τους προς την κατεύθυνση της Άγκυρας, που απείχε μόλις 100 Km από το μέτωπο.
15
Το σχέδιο της Στρατιάς περί περικύκλωσης και εκμηδένισης του εχθρού απέτυχε παταγωδώς και πότισε με αίμα τα βουνά της Ανατολίας. Ο Β. Δουσμάνης ένας βασιλόφρων αξιωματικός –αρχηγός του ΓΕΣ τότε- σε επιστολή του προς τον βασιλιά, την 6/8/1921, έγραφε: «… Άμα ως διαβιβασθή αυτώ η είδησις … ότι φάλαγξ εχθρική ή και φάλαγγες βαδίζουσι προς ανατολάς και νοτίως του Σαγγάριου … προβάλλεται εις τον εχθρόν το δίλλημα ή να εγκαταλείψη την άμυναν του Σαγγάριου είτε ανατολικώς είτε δυτικώς αυτού ή να στρέψη την παράταξιν αυτού ούτως, ώστε να μετατρέψη την υπερφαλαγγιστικήν ημών κίνησιν εις μετωπικήν, παρατάσσων τον στρατόν αυτού από δυσμών προς ανατολάς … Η κίνησις αυτή του εχθρού, ευκόλου εκτελέσεως και ταχείας μάλιστα ένεκα του μεγάλου μήκους* όπερ θέλει η δεξιά ημών φάλαγξ όπως φθάση προ των …. υποτιθέμενων αμυντικών θέσεων αυτού, δίδει το πλεονέκτημα της καταλήψεως πλευρικής ισχυράς θέσεως ικανής και την διάβασιν του Σαγγάριου δια τακτικής απλώς ενέργειας και δια της από αυτής ταύτης της αμυντικής θέσεως δράσεως του βαρέως αυτού πυροβολικού ν’ αποκρούση, ώστε η μεν υπερφαλάγγισις ημών μετατρέπεται εις απλήν μετωπικήν ενέργειαν .. κατ΄ οχυρωμένης θέσεως ισχυράς τεχνητώς και φυσικώς» και συνέχιζε «… μη εκμηδενισθέντος του στρατού του Κεμάλ, θέλομεν ευρεθή και πάλιν εις οίαν προ της γραμμής Εσκή Σεχίρ – Αφιόν Καραχισάρ θέσιν, δηλαδή προ του αδυνάτου να επιβάλλομεν την θέλησιν ημών επί του Κεμάλ. Το τι θα συμβή εις την περίπτωσιν ταύτην, τούτο ευκόλως κατανοείται …».
(Πηγή: Β. Δουσμάνης – Η εσωτερική όψις της Μικρασιατικής εμπλοκής)- Το κείμενο δίνεται με την αρχική του ορθογραφία.
* Στον δεξιό χάρτη και κάτω δεξιά του φαίνεται καθαρά η ατελείωτη πορεία του Β’ Σ.Σ. μέσα από την Αλμυρά έρημο!
Όταν φάνηκε ο εχθρός, οι στρατιώτες μας βρέθηκαν μπροστά σε ένα απροσπέλαστο φυσικό και τεχνητό φρούριο. «Εντός του ανωτέρω χώρου οργανώθηκαν τρεις διαδοχικές αμυντικές τοποθεσίες σε βάθος 25-35 χιλιομέτρων. Οι αμυντικές αυτές τοποθεσίες … ισχυροποιημένες εξασφάλιζαν κάλυψη προσωπικού και οργάνων πυρός, ως και ασφάλεια των συγκοινωνιών. Το σπουδαιότερο, παρείχαν ιδανικά πεδία βολής των όπλων του πεζικού … Περιελάμβαναν χαρακώματα, ορύγματα, συγκοινωνίας, παρατηρητήρια και θέσεις αυτομάτων όπλων … εκτεταμένα πρανή επί των οποίων είχαν προσαρ-μοστεί οι τροχιές των πολυβόλων, ώστε να παρέχουν διασταυρούμενα προστατευτική πυρά …», έτσι περιγράφει η επίσημη ιστορία του ΓΕΣ την κατάσταση που βρήκε η Στρατιά, όταν διάβηκε τον Σαγγάριο ποταμό.
Το Πολατλί, το Καλέ Γκρότο, το Ακίζ Ντάγ, το Τουρμπέ Τεπέ, το Τσαλ Ντάγ, το Ταμπούρ Ογλού, το Ουλού Ντάγ αποτελούν μερικά από τα ορόσημα της εποποιίας των στρατιωτών μας.
Είναι οι περιοχές που ποτίστηκαν με το ελληνικό αίμα, είναι τα σημεία που άντρες χωρίς ψωμί, νερό και πυρομαχικά πολέμησαν ηρωικά, μέχρι να καθηλωθούν στη 3 η γραμμή άμυνας των Τούρκων, εξουθενωμένοι από την υπερπροσπάθεια.
Στις 11 Σεπτεμβρίου ο Παπούλας διατάσσει γενική υποχώρηση. Η Στρατιά επανέρχεται στις αρχικές της θέσεις, αυτές της 14 ης Αυγούστου. Όλες οι θυσίες σε άνδρες και υλικό πήγαν χαμένες.
Ξαναπερνώντας σε αντίστροφη πορεία το Σαγγάριο η Στρατιά είχε 23.520 άνδρες λιγότερους!
Γιατί άραγε;
Γιατί οι αντιβενιζελικοί δεν κατάλαβαν ότι ο μέγας πόλεμος δεν μπορούσε να κερδηθεί με την Ελλάδα μόνη, κατάμονη, απομονωμένη και με τους πρώην φίλους της και συμμάχους της εχθρικά διακείμενους, όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Τζανακάρης που συνεχίζει αναφέροντας ότι είναι αμφίβολο αν θα τα κατάφερνε ο ίδιος ο Βενιζέλος, που τόσο τον εκτιμούσαν και του συμπαραστέκονταν οι Σύμμαχοι. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο Τζανακάρης παραθέτει και το αγωνιώδες τηλεγράφημα, του Σεπτέμβριου του 1920, του Βενιζέλου στους Συμμάχους -που αναφέρουμε στη σελίδα 54 του παρόντος- με το οποίο ζητά την οικονομική βοήθεια της Αγγλίας. Το τηλεγράφημα αυτό είναι ενδεικτικό της ¨λυκοφιλίας¨ των Συμμάχων προς τον Βενιζέλο ή για να το πούμε καλύτερα είναι ενδεικτικό της πολιτικής που ακολουθούσαν για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους και μόνο!
Γιατί «… η λογική κατέστη ράκος και όργανον της πολιτικής. Διότι μόνον προς ικανοποίησιν κάποιας εντυπώσεως μετεφέρθη ο ελληνικός στρατός πέραν του Σαγγάριου ποταμού. Και η ευθύνη πολιτικών και στρατιωτικών πρέπει να θεωρήται πάντοτε βαρεία. Διότι μια πολιτική κρίνεται από τα αποτελέσματά της. Και τα αποτελέσματα, ασχέτως προς τον ηρωισμόν του στρατού, απέβησαν εναντίον της ελληνικής
16
Στη συνέντευξη του Κεμάλ, τον Οκτώβριο του 1920, που αναφέραμε στο ένθετο της 11 ης σελίδας, και σε ερώτηση σχετική με τις επιθετικές ενέργειες των Ελλήνων είχε δηλώσει: «Αύριον, αν η Ελλάς θελήση να θυσιάση 500.000 ανδρών, θα κατορθώση ίσως, αλλά πολύ δυσκόλως, να καταλάβη την Άγκυραν, ακόμη δε και το Ικόνιον. Αποσυρόμενοι όμως εις την Σεβάστειαν, θα επιτείνωμεν τον κλεφτοπόλεμον ημών, ο δε στρατός μας θα δυνηθή ευχερέστερον να διασπάση το μέτωπον, το οποίον θα έχη τότε μήκος άνω των 1.000 χιλιομέτρων. Και τότε ο Ελληνικός Στρατός θα αναγκασθή να εγκαταλείψη την Ανατολίαν».
(Πηγή: Β. Τζανακάρης – Δακρυσμένη ΜΙκρασία)- Το κείμενο δίνεται με την αρχική του ορθογραφία.
εκστρατείας», μας αναφέρει ο Μ. Ροδάς –διευθυντής του γραφείου Τύπου και λογοκρισίας της Αρμοστείας Σμύρνης- και συμφωνούμε απόλυτα μαζί του.
Η περίπτωση του Μαρτίου είχε επαναληφθεί, χωρίς αυτή τη φορά να υπάρχει δυνατότητα διόρθωσης των πεπραγμένων!
Στρατιωτικά πλέον, η πρωτοβουλία είχε περάσει ανεπιστρεπτί στην πλευρά των Τούρκων, ο ελληνικός στρατός ¨σαπίζοντας¨ πίσω από την ατελείωτη, παράλογη και εύθραυστη γραμμή άμυνας των 700 χιλιομέτρων θα περίμενε τη μια και μοναδική ενέργεια του εχθρού.
Διπλωματικά οι Σύμμαχοι εμφανέστατα μας γύριζαν την πλάτη . οι Μικρασιάτες το κατάλαβαν.
Το επόμενο ένθετο είναι μια σταχυολόγηση σκέψεων, που δείχνει τα ανεδαφικά και μη ρεαλιστικά στοιχεία της εκστρατείας προς την Άγκυρα. Και μόνο για αυτή την εκστρατεία έπρεπε να δικαστούν οι στρατιωτικοί και πολιτικοί ιθύνοντες.
17
Το πρώτο κείμενο είναι απόσπασμα από επιστολή του Βενιζέλου, της 3 ης Ιουλίου 1921, προς τον στρατηγό Δαγκλή. Μεταξύ άλλων ο Βενιζέλος γράφει και για τις επικείμενες –τότε- στρατιωτικές επιχειρήσεις:
«… δια της αποκρούσεως της μεσολαβήσεως των –Συμμάχων- και επαναλαμβάνοντες τον πόλεμον, φέρομεν την Ελλάδα είς τον κίνδυνον πλήρους καταστροφής. Διότι στρατιωτική νίκη τοιαύτη, ήτις θα υπέτασσε τον εχθρόν είς την θέλησίν μας και θα τον υποχρέωνε να υποφράψη και εκτελέση την συνθήκην πού θα του υπαγορεύαμεν, αποκλείεται απολύτως δια πάντα έχοντα ακόμη σώας τας φρένας. … Αλλ’ αφού τοιαύτη πλήρης στρατιωτική νίκη αποκλείεται, εφ΄ όσον ο εχθρός γνωρίζει ότι είμεθα διπλωματικώς απομεμονωμένοι … εις τι άλλο δύναται να οδηγήση η επανάληψις των εχθροπραξιών, παρά εις την πλήρη οικονοικήν και στρατωτική ημών εξάντλησιν, η οποία θα μας αναγκάση μετά τινάς μήνας να εκλιπαρήσωμεν ημείς την μεσολάββησιν υπό ασυγκρίτως δυσμενέστερους όρους …».
Το δεύτερο κείμενο είναι απόσπασμα από την έκθεση -9/8/1921- του ανώτερου αξ/κου του ΓΕΣ Σκαρπαλέζου σχετικά με την προς Άγκυρα επιχείρηση. Το κείμενο αυτό μας δείχνει πόσο δίκιο είχε ο Βενιζέλος στις παραπάνω εκτιμήσεις του, μας επαληθεύει επίσης τη γνωστή ρήση ¨όπου λαλούν πολλοί κοκόροι …¨ και αποδεικνύει ότι χωρίς την πίστη των ηγητόρων στη νίκη αυτή δεν επιτυγχάνεται. Γράφει ο Σκαρπαλέζος:
«Ο εφοδιασμός της Στρατιάς … Κατά την εμήν γνώμην δεν δύναται να υπάρξη πλέον πολύπλοκον και πλέον δυσχερές έν τη εκτελέσει σχέδιον επιχηρείσεων, και το σπουδαιότερον, ίσως το μόνον σχέδιον επιχηρείσεων το εκθέτον, ως κατωτέρω εκτίθεται, εις σοβαρώτατον κίνδυνον τον Ελληνικόν στρατόν … Το σχέδιον παρουσιάζει τα εξής σπουδαία ελαττώματα: (1 ον ) Δια της στροφής του Α΄ και Γ΄ Σώματος –χάρτης δεξιά στη σελίδα 15- … θα απαιτηθή πολύ μακρύς χρόνος, όπως η ενέργεια του Ελληνικού στρατού γίνη αισθητή εις τον εχθρόν. (2 ον ) Κατά την μετάβασιν δια διπλής στροφής … θα επέλθη κατ’ ανάγκην πολλαπλή διασταύρωσις των οδών επιχειρήσεων και συγκοινωνίας των τριών Σωμάτων και εκ αυτής ανωμαλία, αταξία και βραδύτης ... (3 ον ) Ο εφοδιασμός της Στρατιάς μετά την κάθοδον και των τριών Σωμάτων νότια του Σαγγάριου ποταμού εκ του μόνου Σταθμού Εφοδιασμού Γιαλινγκλί θα είναι λίαν δυσχερής, αφ’ ενός διότι αι εκ του σημείου τούτου οι κατερχόμενοι προς νότον οδοί είναι ολιγάριθμοί και διέρχονται δι ορεινού και δυσβάτου εδάφους, αφ’ ετέρου διότι θα είναι πολύ μεγάλον το μήκος της διαδρομής, την οποίαν θα διατρέχωσι τα μεταγωγικά μέχρις ότου φθάσωσιν εις τους Σταθμούς Εφοδιασμού των Σωμάτων…».
Πόσο φανερή γίνεται και στον πλέον αδαή η προδοτική –θα λέγαμε, αν δεν γνωρίζαμε τον πόθο του να φανεί ανταξιότερος του Βενιζέλου- επιμονή του Γούναρη για την έγκριση της προς Άγκυρα επιχείρησης στο πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας! (ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Διατηρήθηκε η ορθογραφία του αρχικού κειμένου)
Θα συνεχίσουμε την παράθεση τεκμηρίων σχετικών με τα ανεδαφικά στοιχεία της εκστρατείας μέσα από την παράθεση δυο χαρακτηριστικών λαθών των υπευθύνων και των επικεφαλής για τη συλλογή και την ανάλυση των πληροφοριών περί του εχθρού. Τα στοιχεία αναφέρει ο Δ. Τσιριγώτης.
Μια άλλη περίπτωση ανεπάρκειας της Διοίκησης στης Στρατιάς αποτελεί η αδυναμία της να εκτελέσει σωστά έναν επιχειρησιακό ελιγμό. Η 2 η περίπτωση των αναφερομένων στο παραπάνω ένθετο είναι μια τέτοια περίπτωση, μια άλλη είχε προηγηθεί, όταν στις 17 Ιουλίου 1921 το Β’ Σ.Σ. δεν κατόρθωσε να εγκλωβίσει τον εχθρό στην Κιουτάχεια και αναγκαστικά ακολούθησε η επική αλλά καταδικασμένη σε αποτυχία εκστρατεία στο Σαγγάριο!
Αλλά τι δε μπορούσαν να εκτελέσουν σωστά οι επιτελείς της Στρατιάς; Γράφει ο E. Luttwak στο Strategy: «Ο ελιγμός έχει ως στόχο να αχρηστεύσει τον αντίπαλο μέσω της αποδιάρθρωσης του συστήματός του –το σύστημα μπορεί να είναι η επιχειρησιακή δομή των στρατιωτικών δυνάμεων του αντιπάλου, το συγκεκριμένο είδος πολέμου που ακολουθείται και η διάταξη των δυνάμεων ή ένα τεχνικό σύστημα … Η αφετηριακή αρχή του ελιγμού είναι η αποφυγή των ισχυρών σημείων του αντιπάλου και η εφαρμογή επιλεκτικής υπεροχής στα τρωτά σημεία του αντιπάλου φυσικά ή ψυχολογικά, τεχνικά ή επιχειρησιακά». Τα αυτονόητα!
Κι η Στρατιά τι έκανε στο Σαγγάριο; Το ακριβώς αντίθετο . έπεσε πάνω στα ισχυρότατα οχυρωματικά έργα του εχθρού, αφού απέτυχε ο ελιγμός της είτε επειδή υπήρξε η λανθασμένη πληροφόρηση είτε, και κυρίως, επειδή δεν εφάρμοσε τη στρατηγική του αιφνιδιασμού!
Αλλά πώς να αιφνιδιάσεις έναν αντίπαλο που σε παρακολουθεί να περνάς ακάλυπτος την Αλμυρά έρημο;
18
«Η Διοίκησις της Στρατιάς τάς καθ’ εκάστην αποφάσεις αυτής έλάμβανε στηριζομένη είς τάς πληροφορίας,, άς έδιδαν τα αεροπλάνα … Τα αεροπλάνα όμως τότε δεν είχον εφοδιασθή δι’ ασυρμάτου τηλεφώνου … Οι αεροπόροι νέοι και άπειροι σπανίως παρείχον πληροφορίας συμφώνους προς την παραγματικότητα, έκ τούτου δε ελαμβάνοντο υπό της Στρατιάς , επιπολαίως αποφάσεις εντελώς αντίθετοι των αποφάσεων αίτινες αντεποκρίνοντο προς την κατάστασιν …
Κατά τάς επιχειρήσεις του Μαρτίου 1921, κατά της γραμμής Κοβαλίτσα-Αβγκίν, αεροπόρος διαδραμών το εχθρικόν έδαφος έφ’ άπαξ έφερε την πληροφορίαν ότι ισχυρά φάλαγξ Τουρκική άπεχώρει έκ του Αβγκίν προς Εσκί Σεχίρ.
Κατόπιν της πληροφορίας αυτής η ΙΙΙ Μεραρχία επετέθη σφοδρώς κατά του Αβγκίν και υπέστη σοβαρωτάτας άπωλείας, διότι η πληροφορία του αεροπόρου ήτο εντελώς αντίθετος προς την πραγματικότητα. Η Τουρκική φάλαγξ δεν υπεχώρει έκ του Αβγκίν προς Εσκί Σεχίρ, αλλά αντιθέτως έπροχώρει προς το Αβγκίν …
» Την 10 ην Αυγούστου 1921, καθ’ ήν Σώματα Στρατού επετίθεντο κατά της κυρίας γραμμής αντιστάσεως του εχθρού κατά μήκος του Γκεούκ ποταμού, αεροπλάνον έφερε την πληροφορίαν εις την Στρατιάν ότι ο εχθρός αποσύρει τάς δυνάμεις του από την οχυρομένην γραμμήν Γκεούκ και κατευθύνει ταύτας προς το αριστερόν, έναντι του Β΄Σ.Σ. Συνεπεία αυτού το Β’ Σ.Σ, όπερ ένισχυμένον διά της ταξιαρχίας ιππικού προωρίζετο να υπερκεράση τον εχθρόν είς την αριστεράν του πτέρυγα, διετάχθη να σταματήση όχυρούμενον, τα δε Α’ και Γ’ Σ.Σ. διετάχθησαν να επιτεθούν άμα τη λήψει της διαταγής.
Τα επακολουθήσαντα γεγονότα απέδειξαν πλήρως εσφαλμένην την από αέρος πληροφορίαν, διότι τα Α’ και Γ’ Σώματα Στρατού εύρέθησαν πρό αντιστάσεως ισχυράς, το δε Β’ Σ.Σ. άδρανήσαν έδωκε ευκαιρίαν είς τον εχθρόν να οργανώση τελειότερον την αντίστασή του.»
(Πηγή: Γ. Σπυρίδωνος – Πόλεμος και ελευθερία)- Το κείμενο δίνεται με την ορθογραφία που υπάρχει στις σελίδες 417 και 418 του βιβλίου του Δ. Τσιριγώτη..
Ανατολή στην Αλμυρά έρημο
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου