Νυγμοὶ Εὐθυντήριοι

Αθανάσιος Α. Τσακνάκης

Θεολόγος – Φιλόλογος

Νυγμοὶ Εὐθυντήριοι

Οι «Νυγμοὶ Εὐθυντήριοι» αποσκοπούν να καταστούν μία σειρά νεοελληνικών μεταφράσεων πολύτιμων κειμένων τής Αρχαίας Ελληνικής και τής Βυζαντινής Γραμματείας, με περιεχόμενο συμβουλευτικό και προτρεπτικό, διδακτικό και ενθαρρυντικό. Τα κείμενα συνοδεύονται από διευκρινιστικές υποσημειώσεις, επεξηγηματικά σχόλια και επίκαιρες αναλύσεις. Η ενδεχόμενη ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους, καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες, επιτρέπεται μόνον υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου τους.

Τυρταίος Αρχεμβρότου Λακεδαιμόνιος1

«Υποθήκη γιά την Πατρίδα2»

(α΄ διασωθέν απόσπασμα3)

Όμορφο είναι να πεθαίνει πέφτοντας μεταξύ των προμάχων4

ο ενάρετος άνδρας που μάχεται γιά την πατρίδα του.

Να εγκαταλείπει, όμως, την πόλη του και τους εύφορους αγρούς

και να πτωχεύει είναι το πλέον ανίερο απ’ όλα,

περιφερόμενος με την αγαπητή μητέρα, τον γέροντα πατέρα, [5]

τα μικρά παιδιά και την νεαρή σύζυγό του.

Διότι εχθρός είναι γιά εκείνους προς τους οποίους πηγαίνει5,

1 Γιά περαιτέρω μελέτη τού βίου και τού έργου τού Τυρταίου: Δάλλας Ι., Αρχαίοι Λυρικοί, τόμος γ΄, Εκδόσεις Άγρα, 2007.

2 Γιά την παρούσα νεοελληνική μετάφραση τής ελεγείας χρησιμοποιήθηκε το αρχαιοελληνικό πρωτότυπο των ακόλουθων εκδόσεων: [1] del Castillo y Ayensa J., Anacreonte, Safo y Tirteo, Real Academia Española, Madrid, 1832 (ψηφιακή φωτογραφική αναπαραγωγή) και [2] Αρχείο ψηφιακής βιβλιοθήκης «Perseus» (Perseus Digital Library, www.perseus.tufts.edu).

3 Ορισμένοι φιλόλογοι θεωρούν την παρούσα ελεγεία ως ένα ανεξάρτητο και καθ’ ολοκληρίαν διασωθέν ποίημα, άλλοι την εκλαμβάνουν ως προοίμιο ενός δεύτερου αποσπάσματος, που επίσης σώζεται, και άλλοι ως προοίμιο ελεγείας που δεν έχει διασωθεί ακέραια.

4 Πρόμαχοι: οι οπλίτες τής πρώτης γραμμής τής μάχης, οι πρωτοπόροι τού πολεμικού σχηματισμού.

5 Εννοείται: ως πρόσφυγας. 1

υποφέροντας την ένδεια και την στυγερή πενία,

και καταισχύνει το γένος του, ευτελίζει την ωραία μορφή του,

και κάθε ατίμωση και κακοπάθεια έπεται. [10]

Εάν, λοιπόν, γιά τον περιπλανώμενο άνδρα καμμία μέριμνα

δεν υπάρχει, ούτε σεβασμός ούτε ευλάβεια ούτε οίκτος6,

με πάθος ας μαχόμαστε γιά τούτη την γη και τα παιδιά μας

και ας πεθαίνουμε δίχως να υπολογίζουμε την ζωή μας.

* * *

Η συνήθης μοίρα τού πρόσφυγα, με την οποία ενίοτε ταυτίζεται εκείνη τού μετανάστη, προβάλλει ελεεινή και αξιοθρήνητη μέσα από τους φρικτά λαμπρούς στίχους τού περικλεούς Τυρταίου: ο μάχιμος αλλά κατά δική του επιλογή μη μαχητικός «περιφερόμενος», θύμα κυρίως τής προσωπικής δειλίας του, συχνά αντιμετωπίζεται αρνητικά από εκείνους, προς τους οποίους στρέφεται γιά να ζητήσει αρωγή και περίθαλψη.

Ο ελληνικός πολιτισμός αφενός διδάσκει την φιλάνθρωπο παροχή βοήθειας προς τους αληθινούς άμαχους ικέτες και διωκόμενους, ασχέτως προς την εθνική καταγωγή τους, αλλά αφετέρου απαιτεί σθεναρώς την παράλληλη και μέχρι θανάτου υπεράσπιση τής πατρώας γης, που τον γέννησε, εκ μέρους καθενός μάχιμου πολίτη και εναντίον καθενός μαχητικού αντιπάλου. Το ένα εκ φύσεως δεν δύναται να υπάρξει χωρίς το άλλο.

Σχετικά με τους εκουσίως μη μαχητικούς επαίτες, είτε πονηρούς είτε προδότες είτε ριψάσπιδες είτε υστερόβουλους, η πατροπαράδοτη ελληνική κοσμοθεωρία κινείται αναλόγως και στοχαστικώς μεταξύ τής παραδειγματικής τιμωρίας τους και τής μετριοπαθούς περιφρόνησής τους, ασχέτως προς την εθνική καταγωγή τού κρινόμενου προσώπου.

Αθανάσιος Α. Τσακνάκης

22/10/2016

6 Ο δωδέκατος στίχος τής ελεγείας παραδίδεται σε διάφορες μορφές, αλλά με παραπλήσιο μεταξύ τους νόημα. 2