Γ. Είδαμε στις σελίδες 24 - 26 κάποιες σκέψεις σχετικές με τη στρατιωτική ηγεσία της περιόδου του Χατζηανέστη. Θα συνεχίσουμε με αυτή την περίοδο για να κινηθούμε αντίστροφα προς στην περίοδο της αρχιστρατηγίας Παπούλα. Μια επόμενη καταγραφή από την έκθεση του Χατζηανέστη αναφέρει: «V. Ότι η συγκέντρωσις του υλικού των δυο σωμάτων Α’ – Β’ εις την προεξοχήν Αφιόν Καραχισάρ χάριν των σιδηροδρομικών συγκοινωνιών ήτο εγκληματική, διότι η αμυντική γραμμή ήτο εγκατεστημένη εις απόστασιν εξ χιλιομέτρων από τη πόλεως ταύτης, ου ένεκα εν περιπτώσει δυσαρέστου τροπής της μάχης η διάσωσις του υλικού θ’ απέβαινε δυσχερής». Όπερ κι εγένετο. Το ελάχιστο βάθος της άμυνας σε συνδυασμό με τα τεράστια κενά επέτρεψε στους Τούρκους να διεισδύσουν και να αναγκάσουν το Α΄ Σ.Σ. να υποχωρήσει εσπευσμένα εγκαταλείποντας τεράστιο όγκο υλικού, με αποτέλεσμα εντός ολίγου χρόνου όσες μονάδες μάχονταν στην εξέχουσα να ξεμείνουν από τρόφιμα και πυρομαχικά δεδομένης της απόστασης των 400 χιλιομέτρων από τις αποθήκες της Σμύρνης, οι οποίες σύμφωνα με τον Ροδά ήταν πλήρεις τροφίμων, που σάπιζαν, και εφοδίων που δε στάλθηκαν ποτέ στο μέτωπο.
Ήταν λάθος εγκληματικό η συγκέντρωση του υλικού στον Αφιόν Καραχισάρ, λάθος που το επωμίζονται και οι δύο αρχιστράτηγοι, ο Παπούλας που το δημιούργησε κι ο Χατζηανέστης που δεν το διόρθωσε έστω και μερικώς. Ήταν όμως εσκεμμένο λάθος; Υπήρχε δόλος; Ο Δουσμάνης καταλογίζει ευθύνες και στον Σωματάρχη του Α΄ Σ.Σ. ότι δεν εκκένωσε αμέσως το κέντρο εφοδιασμού και μάλλον έχει δίκιο, αλλά πρέπει να προσμετρήσουμε και τον ελάχιστο χρόνο που είχε στη διάθεσή του.
Στον καταλογισμό ευθυνών δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Αφιόν ήταν συγκοινωνιακός κόμβος και υπήρξε το μήλο της έριδος των δυο αντιμαχόμενων! Αλλά αυτό το γεγονός δικαιολογεί το λάθος; Δικαιολογεί τη συνέχιση του λάθους η άποψη του Χατζηανέστη, πως δεν περίμενε την εχθρική επίθεση και ότι με ελιγμούς θα την συνέτριβε αν προέκυπτε;
Ήταν πίστη ή ψέμα η σύστασή του προς την κυβέρνηση να μην ανησυχήσει, αν γινόταν υποχώρηση του ελληνικού στρατού, αφού αυτή θα αποτελούσε μέρος της τακτικής του; Η άτακτη και άνευ σχεδίου υποχώρηση των Α’ και Β’ Σ.Σ. τον διέψευσε οικτρά.
Η αμυντική γραμμή βρισκόταν σε πολύ μικρή απόσταση από την πόλη του Αφιόν Καραχισάρ και από τις σιδηροδρομικές γραμμές στο νότιο τμήμα του μετώπου.
Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με τα κενά που υπήρχαν –δες χάρτη επάνω-, επέφεραν τη διάρρηξη του μετώπου, την αποκοπή των Α΄ και Β’ Σ.Σ. –δες στο 2 ο χάρτη στη σελ. 22- και τη γενική κατάρρευση της Στρατιάς σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
45
Το μικρό βάθος της άμυνας το επεσήμανε ο Χατζηανέστης και δεν μπορεί να χρεωθεί την ύπαρξή του – που οφείλεται όπως θα δούμε στους διοικητές της IVης μεραρχίας, του Α’ Σ.Σ. και της Στρατιάς-, αλλά μπορεί να χρεωθεί την αμέλειά του να κλείσει –όσο, όπως και όπου μπορούσε- τα κενά, την ύπαρξη των οποίων ο Παπούλας και το επιτελείο του ανέχθηκαν κατά τη χάραξη της αμυντικής γραμμής το Σεπτέμβριο του 1921.
Και λέμε ανέχθηκαν, γιατί η Στρατιά είχε υποδείξει στο Α’ Σ.Σ. την ευρεία αμυντική κάλυψη του Αφιόν Καραχισάρ και είχε προτείνει δυο γραμμές: την αμυντική γραμμή ¨των λιμνών¨ και την αμυντική γραμμή ¨Τσάι – Τσιφούτ – Σαντουκλή – Τσιβρίλ¨ που έδιναν μεγάλο βάθος άμυνας και βρίσκονταν σε εδάφη που ευνοούσαν την αμυντική λειτουργία και δυσκόλευαν τον επιτιθέμενο.
Οι δυο γραμμές φαίνονται στον επάνω χάρτη αριστερά. Στη συνέχεια οι διαταγές άλλαξαν και η Στρατιά πρότεινε τρεις νέες γραμμές –μπλε, κόκκινη, κίτρινη χάρτης πάνω δεξιά- πιο κοντά στο Αφιόν αλλά με αρκετά πλεονεκτήματα σε σχέση με την τελική γραμμή άμυνας, που κατέλαβε η IV Μεραρχία!
Ο διοικητής και οι επιτελείς της IVης Μεραρχίας –σύμφωνα με τον ΑΡΜΑΤΙΣΤΗ από το http://belisarius21.wordpress.com- είτε θέλησαν να αποφύγουν την εκτέλεση μιας δύσκολης, λόγω εδάφους, αποστολής και δήλωσαν εκτέλεση της διαταγής είτε δε γνώριζαν ποια υψώματα είχαν καταλάβει, αφού δεν πρέπει να έκαναν αναγνώριση εδάφους. Συμφωνούμε απόλυτα. Με αυτή την
46
ενέργεια τους άφησαν στους Τούρκους τα υπερκείμενα υψώματα, που έδιναν τέλεια παρατήρηση και δυνατότητα σκόπευσης του πυροβολικού τους. Η τελική ελληνική γραμμή άμυνας –μπλε γραμμή (2) στον αμέσως προηγούμενο χάρτη- παρείχε πολύ περιορισμένα πεδία βολής, παρουσίαζε ζώνες απυρόβλητες από το πυροβολικό μας και δεν έδινε δυνατότητες παρατήρησης των κινήσεων του εχθρού, γεγονός που εκμεταλλεύτηκε πλήρως ο Κεμάλ.
Η άρνηση εκτέλεσης της διαταγής και η αποδοχή της άρνησης συνιστούν μέγα σφάλμα των διοικήσεων της IV Μεραρχίας –Δημαράς-, του Α’ Σ.Σ. –Κοντούλης- και της Στρατιάς –Παπούλας-. Και το σφάλμα γίνεται ακατανόητο, αν λάβουμε υπόψη μας ότι το Σεπτέμβριο του 1921 η IV Μεραρχία ήταν η πλέον ξεκούραστη μονάδα, αφού δεν έλαβε μέρος στην επιχείρηση του Σαγγάριου. Παρ΄ όλα αυτά δεν εκτέλεσε τη διαταγή που έλαβε! Δεν προσπάθησε να καταλάβει ούτε την 3 η καλύτερη γραμμή άμυνας-πράσινη γραμμή (1) στον χάρτη 3-, η οποία ευθυγραμμιζόταν με τη γραμμή άμυνας της Iης Μεραρχίας και έκλεινε το κενό, που έτσι παραχωρήθηκε στον Κεμάλ αναίμακτα. Οι Τούρκοι δε διέρρηξαν το μέτωπο, το βρήκαν «διαρρηγμένο»! Το μέγα αυτό στρατηγικό σφάλμα έγινε ορατό αμέσως με την επίθεση των Τούρκων στις 26 Αυγούστου και έκρινε –στρατιωτικά- το κεφάλαιο Μικρά Ασία!
Μήπως όμως η οχύρωση της αμυντικής γραμμής ήταν σύγχρονη και ικανή να αντέξει την αναμενόμενη τουρκική επίθεση;
Στο χρονικό διάστημα του ενός έτους της απραξίας, από το Σεπτέμβριο 1921 μέχρι και τον Αύγουστο 1922, τα αποτελέσματα των ενεργειών σχετικά με την αμυντική ισχυροποίηση της εξέχουσας του Αφιόν ήταν μάλλον απογοητευτικά, με βάση όσα αναφέρονται στις επίσημες πηγές και όσα βλέπουμε στις φωτογραφίες της εποχής.
Όλες οι διαθέσιμες φωτογραφίες από τα διάφορα αρχεία φανερώνουν ότι τα έργα οχύρωσης που εκτελέστηκαν αποτελούσαν μια μετεξέλιξη των «ταμπουριών» των αγώνων της Εθνικής Επανάστασης του 1821 και δεν είχαν λάβει υπόψη τους τα διδάγματα του Α’ Π.Π. και του Μακεδονικού μετώπου, καθώς και τους μέχρι τότε αγώνες του ελληνικού στρατού εναντίον ισχυρά οργανωμένων τοποθεσιών που είχαν στοιχίσει άφθονο αίμα για την εκπόρθησή τους, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ΑΡΜΑΤΙΣΤΗΣ σε άρθρο του στο Ellhnolatreia.pblogs.gr.
Από τις υπάρχουσες φωτογραφίες είναι απόλυτα φανερό ότι η ποιότητα της εκτελεσθείσας οχύρωσης ήταν ιδιαίτερα χαμηλής αξίας, μικρής αντοχής, ευάλωτη σε ισχυρό και διαρκή βομβαρδισμό από το εχθρικό πυροβολικό και δεν παρείχε ουσιαστική προστασία στο αμυνόμενο προσωπικό. Η ευρεσιτεχνία της ξερολιθιάς σε πλήρη λειτουργία: κάθε έκρηξη εχθρικού βλήματος εκτόξευε τις πέτρες σε όλες τις κατευθύνσεις τραυματίζοντας ή σκοτώνοντας τους αμυνόμενους.
Για το τέλος μια πληροφορία που αφορά τη διοίκηση του Παπούλα . δεύτερη γραμμή άμυνας δεν είχε επιλεχθεί και δεν είχε οργανωθεί, μέχρι και την ανάληψη της διοίκησης της Στρατιάς από το στρατηγό Χατζανέστη, στοιχείο που επιβεβαιώνουν τόσο η επίσημη ιστορία της ΔΙΣ/ΓΕΣ, όπου αναφέρεται: «Πάντα τα σχέδια ενεργείας προέβλεπαν άμυνα πάση θυσία επί της πρώτης οχυρωμένης τοποθεσίας, της μοναδικής άλλωστε τοιαύτης …» όσο και ο ίδιος ο Χατζηανέστης στη γνωστή έκθεσή του, που αναφέρει επ’ αυτού: «VIII. Ότι οι οχυρώσεις ήσαν καλαί, αλλά δεν εβασίζοντο επί ενιαίου σχεδίου υπό του Στρατηγείου, εγένοντο δε τη πρωτοβούλω εμπνεύσει του Επιτελείου εκάστης Μεραρχίας και εξετείνοντο
47
επί μίας μόνο γραμμής, πλην αυτών της Μεραρχίας Κλαδά, αίτινες ήσαν ανώτεραι των άλλων και εστηρίζοντο επί παρασκευασμένης δευτέρας γραμμής».
Η αιματηρή πείρα του Σαγγάριου, που αποκτήθηκε μέσα από τους ηρωικούς αγώνες των Ελλήνων μαχητών για την κατάληψη των άριστα οργανωμένων τουρκικών οχυρώσεων, σε τίποτα δε στάθηκε χρήσιμη. Ίσως κανένας διοικητής μεγάλης μονάδας δεν ασχολήθηκε με το θέμα: η «άμυνα πάση θυσία», απότοκος μιας στείρας και πεπαλαιωμένης στρατιωτικής σκέψης, είχε τον πρώτο λόγο κι έτσι ο οδηγούσε στον αλόγιστο θάνατο των στρατιωτών μας,.
Ή μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε: τι τα θέλαμε τα ποιοτικά οχυρά, αφού θα τα εκκενώναμε σύντομα μετά την πρώτη επίθεση; Παράλογο ερώτημα;
Είναι όλα αυτά τα στοιχεία δείγματα της κατωτερότητας των Ελλήνων διοικητών σε σχέση με τους αντιπάλους τους! Αλλά ταυτόχρονα προκαλεί κι ένα ανελέητο ερώτημα: μήπως όλη αυτή η προχειρότητα και ο τόσο εμφανής ερασιτεχνισμός 1 συνάδουν με την αρχική μας τοποθέτηση . ότι υπήρχε ειλημμένη πολιτική απόφαση εκκένωσης πολύ πριν τον Αύγουστο του 1922;
Ο Κ. Παπαδημητρίου στο άρθρο του «Οργάνωση και διοίκηση των αντιπάλων στρατών» στο περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία ουσιαστικά θέτει το ίδιο ερώτημα, όταν γράφει σχετικά με την ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Χατζηανέστη: «Τελικά το Μάιο του 1922 αντικαταστάθηκε και ο ίδιος –ο Παπούλας-. Η επιλογή του νέου αρχιστράτηγου υπήρξε η χειρότερη στην οποία θα μπορούσε να έχει προβεί η κυβέρνηση και παραμένει ακόμα ανεξήγητη η σκοπιμότητα 2 της απόφασης της. .. αν και ήταν μορφωμένος αξιωματικός κατατρυχόταν από έμμονες ιδέες, ήταν πολύ αυταρχικός, συγκεντρωτικός και αυστηρός … Επιπλέον η εμπειρία του περιοριζόταν στον πόλεμο του 1897 και τους Βαλκανικούς Πολέμους … το 1917 είχε παραιτηθεί και το 1920 επανήλθε ως αντιστράτηγος! …».
Αλλά και ο Παπούλας δεν ήταν καμιά ιδιαίτερη περίπτωση. Κι αυτός το 1916 ήταν μέραρχος, αλλά τέσσερα χρόνια μετά, το 1920, ανέλαβε διοικητής της Στρατιάς έχοντας περάσει τα 3 από τα 4 χρόνια στις φυλακές! Και για να κλείσουμε την αναφορά μας στην ανεπάρκεια της διοίκησης της Στρατιάς αξίζει να αναφέρουμε ένα ευτράπελο γεγονός, χαρακτηριστικό του τρόπου σκέψης της κυβέρνησης . ως επιτελάρχης του Χατζηανέστη τοποθετήθηκε ο υποστράτηγος Γ. Βαλέτας, ο οποίος υπήρξε ο επιτελάρχης του Δ’ Σ.Σ., το οποίο στα 1916 άφησε ανυπεράσπιστη τη Μακεδονία και παράδωσε τα οχυρά του Ρούπελ στους Βουλγάρους! Τι «ευχάριστους» συνειρμούς θα έκαναν οι στρατιώτες στην πρώτη γραμμή! Και τότε –στα 1916- η ελληνική κυβέρνηση απαρτιζόταν από τα ίδια σχεδόν πρόσωπα με τη κυβέρνηση του 1922, έχοντας επικεφαλής τον «ήρωα» βασιλέα Κωνσταντίνο! Τι συγκυρία αλήθεια!
Είναι προφανές ότι δε μπορεί να λείπει και μια αναφορά στις καταστάσεις που είχαν δημιουργηθεί εντός του στρατεύματος και που είχαν συντελέσει στην πτώση της μαχητικής ικανότητας του. Η κατάσταση της Στρατιάς και ιδιαιτέρως στις μονάδες της πρώτης γραμμής, έβαινε διαρκώς προς το χειρότερο, η απραξία περίπου έντεκα (11) μηνών και η αμυντική θέση είναι σίγουρο ότι επέδρασαν αρνητικά στη μαχητική της ικανότητα και πρωτίστως στο ηθικό.
Μερικοί ακόμα λόγοι που δημιούργησαν αυτή την κατάσταση είναι και οι παρακάτω:
- · Η αποτυχία της εκστρατείας του Σαγγαρίου και η παράταση του πολέμου.
1 Θυμήσου το ένθετο στη σελίδα 18.
2 Ίσως τη σκοπιμότητα μας την εξηγεί η ομολογία του ίδιου του Χατζηανέστη, ομολογία που παραθέτει ο Τζανακάρης και η οποία δόθηκε τη νύχτα της 8 ης προς την 9 η Σεπτεμβρίου 1922 στο σπίτι του Χατζηανέστη στο Ν. Φάληρο. Είπε τότε ο Χατζηανέστης στους δημοσιογράφους: «Ήδη επρόκειτο ακριβώς την ημέραν της ενάρξεως της επιθέσεως να έλθω εις τας Αθήνας με πλήρες εκπονημένον το σχέδιον της συμπτύξεως μας. Και είχον λάβει την απόφασιν να δηλώσω ρητώς και κατηγορηματικώς εις την κυβέρνησιν. ¨ή εγκρίνεις το σχέδιον της συμπτύξεως ή εγώ δεν επιστρέφω εις την θέσιν μου¨». Και συνέχισε λέγοντας ότι το σχέδιο είχε την έγκριση του Στεργιάδη, που ανέβαλε την αναγγελία της ¨αυτοδιοικήσεως¨ της Σμύρνης για να δει αν θα ενέκρινε η κυβέρνηση το σχέδιο της σύμπτυξης. Είναι παραπάνω από προφανές ότι, όπως είπαμε και στις σελίδες 36-42, η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να αποδεσμευτεί με κάθε τρόπο από τη Μικρά Ασία!
- · Η κάκιστη ενέργεια της κυβέρνησης να προαγάγει τα στελέχη, όχι με βάση την απόδοση στο πεδίο της μάχης, αλλά με βάση τις κομματικές προτιμήσεις. Και για να καταλάβουμε πόσο σοβαρή είναι αυτή η ενέργεια αρκεί να την αντιπαραβάλουμε με την τακτική του Τούρκων: οι αξιωματικοί του μετώπου και μόνο αυτοί έπαιρναν διπλό μισθό και είχαν δικαίωμα προαγωγής.
- · Η κατάργηση του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα, γεγονός που τροφοδότησε την ατιμωρησία και κλόνισε την πειθαρχία.
- · Η διαφθορά που επικρατούσε στη Σμύρνη και στις άλλες πόλεις, πράγμα ασυμβίβαστο με το στρατιωτικό πνεύμα και την στρατιωτική δεοντολογία. Το Αφιόν Καραχισάρ ήταν το κέντρο των διασκεδάσεων της εποχής, σε απόσταση 6 χιλιομέτρων από την αμυντική γραμμή!
- · Η οικονομική στενότητα της χώρας που είχε επίδραση στη διατροφή, ένδυση, στην πληρωμή των μισθών, αλλά και στη συντήρηση του υλικού και των μέσων. Για το θέμα αυτό γράφει σχετικά ο Μ. Ροδάς: «Ένεκα τούτου επωφελούμενοι των στερήσεων οι γύπες του στρατεύματος –οι διάφοροι προμηθευταί- επώλουν τα χειρότερα είδη και εδημιούργησαν ούτω μία κατάστασην επικίνδυνον δια την πειθαρχία και την στερεότητα του Μετώπου». Και για να έχουμε μια ιδέα των χρηματικών ποσών που απαιτούντο και του άθλιου επισιτισμού, από ένα εμπιστευτικό έγγραφο, της 20 ης Μαΐου 1922, του Παπούλα προς το Υπουργείο Στρατιωτικών μαθαίνουμε ότι: «… Εν συνόλω αί υποχρεώσεις της Στρατιάς ανέρχονται είς δραχμάς 120.069.861,85 μη συμπεριλαμβανομένων των κατά μήνα Απρίλιον δαπανών αυτής. … ίνα καταστή δυνατή η πληρωμή των καθυστερουμένων μισθών των αξιωματικών και οπλιτών … προς βελτίωσιν του συσσιτίου των αντρών, γνωστού όντως ότι αί Βάσεις και τα Κέντρα εφοδιασμού παρέχουσιν αυτοίς ελάχιστα. Συνέπεια τούτου δυσφορία εκ μέρους των οπλιτών …». (Ορθογραφία προτύπου)
- · Ο Τύπος της εποχής (Αθηνών, Σμύρνης και Κωνσταντινούπολης) όλως περιέργως έφθανε και κυκλοφορούσε στις μονάδες. Όπως είναι φυσικό σε αυτά τα έντυπα υπήρχαν άρθρα για την ανάγκη εκκένωσης της Μικράς Ασίας και βέβαια άρθρα και ειδήσεις σχετικά με την όξυνση των πολιτικών παθών στην Ελληνική Βουλή. Όταν η όξυνση αυτή έφθανε μέχρι τις μονάδες μέσα στις ιδιαίτερες ψυχολογικές συνθήκες των στρατευμένων, αναζωπύρωνε το διχασμό μεταξύ των οπλιτών αλλά και των αξιωματικών.
49
Διαβίωση στο Μέτωπο
Δ. Στη σελ. 9 τέθηκε ένα καίριο ερώτημα: Η Ελλάδα προδόθηκε! Αλλά ποιοι φέρουν την ευθύνη; Αυτοί που αγνόησαν τους Συμμάχους και έπραξαν τα αντίθετα απ’ όσα αυτοί ζητούσαν ή αυτοί οι ίδιοι οι Σύμμαχοι; Και μιλήσαμε για προδοσία, γιατί η κατάληξη όλων των ενεργειών των εμπλεκομένων οδήγησαν στην καταστροφή. Στη Β’ ενότητα του παρόντος 5 ου μέρους μιλήσαμε για τις ευθύνες του αντιβενιζελικού καθεστώτος. Εδώ θα δώσουμε κάποια στοιχεία για τις τεράστιες ευθύνες των λεγόμενων Συμμάχων μας.
► Για την Ιταλία τα δεδομένα είναι απλά και ξεκάθαρα, καθώς υπήρξε τόσο απροκάλυπτα φιλοτουρκική η πολιτική της από την αρχή μέχρι το τέλος της ελληνικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία. Το λαθρεμπόριο όπλων με τον Κεμάλ, η παροχή «ασύλου» στους Τσέτες -που είχαν εξοπλιστεί από τις αποθήκες που όφειλαν και οι Ιταλοί να φυλάσσουν-, που επιχειρούσαν ενάντια στις ελληνικές δυνάμεις στην περιοχή του Αϊδινίου και στην ευρύτερη περιοχή του Μαιάνδρου ποταμού, η παρεμπόδιση νηοψίας στα ιταλικά πλοία –αλλά και στα γαλλικά-, είχαν ουσιαστικά προαγγελθεί από τα αισχρά δημοσιεύματα του ιταλικού τύπου για τα αιματηρά γεγονότα της 15 ης Μαΐου 1919 κατά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Στις δυο εικόνες δεξιά –δημοσιευμένες στον ιταλικό Τύπο- παρουσιάζεται η βαρβαρότητα των Ελλήνων έναντι των Τούρκων, αλλά οι εφημερίδες είχαν ξεχάσει να αναφέρουν την ενέργεια του Ιταλού υπεύθυνου των φυλακών Σμύρνης, ο οποίος απελευθέρωσε όλους τους Τούρκους ποινικούς κρατούμενους την προηγουμένη της απόβασης! Και στη συζήτηση των συμπερασμάτων της διασυμμαχικής εξεταστικής επιτροπής –στις 8 Νοεμβρίου 1919- ο Ιταλός αντιπρόσωπος περιέγραψε σαφέστατα τη φιλοτουρκική πολιτική της χώρας του. Αυτό έγινε επί πρωθυπουργίας Βενιζέλου και καθόλου δεν έχει σχέση με την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου!
Οι ανθελληνικές ενέργειες των Ιταλών συνεχίστηκαν με σκοπό να δημιουργούν προβλήματα στην Ελλάδα, αφού υπήρχε σύγκρουση συμφερόντων των δυο χωρών. Μεταξύ άλλων, η Ιταλία, έδινε τη δυνατότητα σε Έλληνες αλλά και σε Τούρκους να πολιτογραφούνται Ιταλοί για ν΄ αποφύγουν την υποχρεωτική στράτευση ή να έχουν ευνοϊκή αντιμετώπιση σε αντιδικίες με τις Αρχές και του Στεργιάδη συμπεριλαμβανομένου. Ο ιταλικός Τύπος δεν έπαψε να χλευάζει την ελληνική εμπλοκή στη Μικρασία και όταν επαναπατρίστηκαν τα ιταλικά στρατεύματα –μετά την Ιταλοτουρκική συνθήκη-, έγραφε για την επικείμενη ελληνική πανωλεθρία και το συνακόλουθο τέλος του ονείρου της Μεγάλης Ιδέας, όπως είχε σβήσει και η αντίστοιχη ιταλική ιδέα περί ανασύστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η italianita!
Λίγες ημέρες μετά την Μικρασιατική Καταστροφή πρωθυπουργός της Ιταλίας αναδείχθηκε ο Β. Mussolini. Ο φιλικός του Τύπος έγραφε, ότι αυτός «συγχαίρει και επιχαίρει τον Κεμάλ δια την λαμπρήν νίκη του τουρκικού λαού και δια την απολυτρωσίν του από βαρβάρων τυράννων, νόθων απογόνων της αρχαίας μεγάλης Ελλάδος».
Όλες αυτές οι ανθελληνικές κινήσεις ήταν εναρμονισμένες με την ιταλική εξωτερική πολιτική, που δεν ήθελε την εγκατάσταση των Ελλήνων στη Μικρασία, αφού αυτή η πράξη ήταν αντίθετη με τα νεοαποικιακά σχέδια του ιταλικού κράτους.
Τα σχέδια αυτά είχαν συντηρήσει κυρίως οι Άγγλοι αλλά και οι Γάλλοι με την υπογραφή των συμφωνιών του Λονδίνου, τον Απρίλιο του 1915, και του Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης, τον Απρίλιο του 1917, στην προσπάθειά τους να εντάξουν την Ιταλία στο πλευρό τους κατά τον Α΄Π.Π.. Με αυτές παραχωρούνταν στην Ιταλία εδαφική ζώνη στη ΝΔ παράλια Μικρασία! Και βέβαια υπήρχαν και τα Δωδεκάνησα, τα οποία διεκδικούνταν από Ελλάδα και Τουρκία και ανήκαν στην Ιταλία!
50
► Είναι καιρός όμως να ασχοληθούμε με τη στάση της Γαλλίας, μιας χώρας που βγήκε πολλαπλά τραυματισμένη από τον Α.Π.Π, αφού από ¨τραπεζίτης¨ της Ευρώπης είχε καταντήσει έρμαιο των δανείων από τις ΗΠΑ, ενώ ταυτόχρονα δεν μπορούσε να ανεχθεί την πρωτοκαθεδρία της Αγγλίας στην επίλυση του Ανατολικού ζητήματος, που θα είχε ως έπαθλο τα πετρέλαια.
Για να κατανοήσουμε τη στάση της Γαλλίας απέναντί μας, είναι απαραίτητο να συνυπολογίζουμε τα μεγάλα οικονομικά της συμφέροντα, κυρίως κεφαλαιακού τύπου, τα οποία θα είχαν πρόβλημα από το διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη μας και πόσο πολύ την ενοχλούσε ο ρόλος του χωροφύλακα, που είχε επωμιστεί η χώρα μας, επειδή αυτό γινόταν όχι προς όφελος των Συμμαχικών συμφερόντων αλλά προς όφελος -κυρίως αν όχι αποκλειστικά- των αγγλικών συμφερόντων.
Η γαλλική πολιτική απέναντί μας χοντρικά μπορεί να διαιρεθεί σε δυο περιόδους: την πριν από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 ή καλύτερα πριν την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου στη χώρα μας και σε αυτή μετά από τις εκλογές και την επάνοδο, εάν τη θεωρήσουμε από ελληνοκεντρική σκοπιά ή την επί Κλεμανσώ (G. Clemenceau) περίοδο και την επί Μιλλεράν (Al. Millerand) περίοδο πρωθυπουργίας, εάν τη θεωρήσουμε από τη γαλλική σκοπιά.
Για να τελειώνουμε μια και καλή με τον Clemenceau, τον δήθεν φιλέλληνα, πρέπει να σημειώσουμε δυο στοιχεία που δείχνουν το λάθος που επικρατεί σχετικά με τις διαθέσεις του, λάθος που οφείλεται στο μύθο που έκτισαν οι βενιζελικοί. Ο κύριος αυτός δεν φάνηκε ποτέ ευνοϊκός στην εγκατάσταση των Ελλήνων στη Μ. Ασία και δέχθηκε την εκεί εγκατάστασή μας ως το μη χείρον βέλτιστον, δηλαδή μας προτιμούσε έναντι
51
Το κλίμα της συνεργασίας της Ελλάδας με τους Συμμάχους δίνει παραστατικά ο Κ. Σακελλαρόπουλος, γράφει: «Και οι περιορισμοί όμως εκείνοι, οι οποίοι εις τόσον μειονεκτικήν απέναντι των Τούρκων θέσιν έφεραν την στρατιά μας και τόσων ενοχλήσεων έγιναν δια την ηγεσίαν της και τον Βενιζέλον αφορμή, δίδουν κτυπητήν εικόνα των εξ αρχής αλλόκοτων σχέσεων της Ελλάδος με τάς νικητρίας Δυνάμεις, εις την Μικράν Ασίαν. Και απορών κανείς και εξιστάμενος, δεν ημπορεί να παύση ερωτών; Ήσαν ή δεν ήσαν οί Έλληνες σύμμαχοι των νικητών, κατ΄ ενολήν των ευρεθέντες εις την Μικράν Ασίαν και εκ μέρους αυτών επιφορτισθέντες να επιβάλουν την συνθήκην ειρήνης επί των Τούρκων; Ήσαν ή δεν ήσαν οι Τούρκοι ηττηθέντες, αλλ’ ανυπότακτοι εχθροί; Και –κατά παρατήρησιν του Toynbee, είς τον οποίον οφείλονται και αι αμέσως προηγούμεναι σκέψεις- δεν θα έπρεπε λογικώς να γίνη δεκτόν, είτε ότι το Ανώτατον Συμβούλιον διέπραξε λάθος όταν έστειλε τους Έλληνας εις την Σμύρνην, είτε ότι ήσαν ανάξιοι επιεικείας οι Κεμαλικοί;
Οι Σύμμαχοι όμως –τουλάχιστον ως σύνολον- δεν έδειξαν εις καμμίαν στιγμήν ότι παρεδέχοντο το έν ούτε το άλλο. Και η απέναντι των Κεμαλικών στάσις των δύο εξ αυτών δεν ήτο βέβαια στάσις επιείκειας μόνον»
(Πηγή: Κ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, σελ. 139-140) - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Διατηρήθηκε η ορθογραφία του αρχικού κειμένου.
των Ιταλών! Σε κάθε περίπτωση εκδήλωνε τη δυσφορία του και τόνιζε τον προσωρινό χαρακτήρα της παρουσίας μας, αλλά και την δι΄ αυτής εξυπηρέτηση των αγγλικών συμφερόντων. Ο ίδιος 6 μήνες πριν την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών –το Φεβρουάριο του1920- είπε στον Βενιζέλο ότι είχε γίνει λάθος να επιτραπεί η εγκατάσταση των Ελλήνων στη Μ. Ασία, οι οποίοι χωρίς την έξωθεν βοήθεια θα ήταν αδύνατο να παραμείνουν εκεί.
Και όπως αναφέρει ο Σακελλαρόπουλος, υψηλόβαθμο στέλεχος του γαλλικού ΥΠ.ΕΞ αποκάλυψε ότι, στην παρατήρηση αυτή του Clemenceau, ο Βενιζέλος απάντησε, πως δε θα έστελνε το στρατό στη Μ. Ασία αν ήξερε ότι θα τον εγκατέλειπαν οι Σύμμαχοι. Πολύ εύκολα αναφύεται το απλό ερώτημα: δεν υπήρχε καμία εγγύηση περί της βοήθειας, όταν ο Βενιζέλος στις 6 Μαΐου δέχτηκε το αίτημα των Τριών; Τα γεγονότα συνηγορούν υπέρ της αρνητικής απάντησης. Ο Βενιζέλος παραποιούσε ή παράβλεπε την αλήθεια, όταν θριαμβολογούσε για την Ελλάδα των 2 ηπείρων και των 5 θαλασσών;
Επίσης τα όσα είπε ο Clemenceau στον Βενιζέλο, εννέα (9) μήνες πριν τις ελληνικές εκλογές, καταρρίπτουν κι ένα ακόμα μύθο . ότι η επάνοδος του βασιλιά «γαμπρού του Κάιζερ» άλλαξε τη στάση της Γαλλίας, όπως διατυμπάνιζε σύσσωμος ο γαλλικός Τύπος αλλά και οι οπαδοί του Βενιζέλου, ρίχνοντας έμμεσα το ανάθεμα στον ελληνικό λαό! Θυμηθείτε το σχόλιο του Γυαλίστρα στη σελίδα 8.
Όταν αποχώρησε ο Clemenceau ο διάδοχός του, Millerand, εγκατέλειψε όλα τα προσχήματα και η Γαλλία επανήλθε στην πατροπαράδοτη φιλοτουρκική της πολιτική, την οποία ακολούθησε και αυτού ο διάδοχος, ο Leygues πρωθυπουργός της Γαλλίας από τον Σεπτέμβριο του 1920 έως τον Ιανουάριο του 1921, που –όπως δηλώθηκε στη γαλλική Βουλή- φρόντισε να αφαιρεθούν από την Ελλάδα τα οικονομικά μέσα, ώστε να γίνει αδύνατη η συνέχιση της παρουσίας της στη Μικρά Ασία. Εδώ έχουμε άλλη μια απόδειξη του ψεύδους των Γάλλων -και των Ιταλών- για την επάνοδο του Κωνσταντίνου ως αφορμή της αλλαγής της στάσης τους!
Ήταν τόσο φανατικός ο φιλοτουρκισμός της Γαλλίας, που οι σφαγές των Αρμενίων και οι θηριωδίες των Τούρκων εναντίων των Γάλλων στρατιωτών στην Κιλικία δε στάθηκαν ικανές να συγκινήσουν και να επηρεάσουν στο ελάχιστο την επίσημη πολιτική της. Τα οικονομικά συμφέροντα προφανώς ήταν πάντα υπεράνω των ζωών Αρμενίων και Γάλλων. Μάλιστα η σφαγή των στρατιωτών τροφοδότησε στο εσωτερικό της Γαλλίας το ρεύμα υπέρ της αποχώρησης των Γάλλων από τη Μ. Ασία.
Παραμονές της υπογραφής της συνθήκης των Σεβρών ο Millerand ζήτησε την άμεση αναθεώρηση των αποφάσεων του Σαν Ρέμο και ειδικά αυτών που αφορούσαν την Ελλάδα. Έφτασε στο απαράδεκτο σημείο, ο Millerand, να δηλώσει με τον πλέον επίσημο τρόπο προς τον Βενιζέλο ότι η Γαλλία δεν θα αποφάσιζε ποτέ να ξαναρχίσει πόλεμο με την Τουρκία για την επιβολή των όρων της Συνθήκης των Σεβρών, που οι νικητές Σύμμαχοι επέβαλαν στην ηττημένη Τουρκία!
Η Ελλάδα λοιπόν ήταν επίσημα μόνη πριν καν τεθούν οι υπογραφές στη συνθήκη και όχι απλά μόνη και αβοήθητη, αλλά έχοντας αφαιρεθεί από το στρατό της κάθε δυνατότητα προληπτικής επίθεσης εναντίον των Τσετών, που συγκεντρώνονταν ελεύθερα όπου και όποτε ήθελαν μέσα στην Ιταλική ζώνη, ήταν πλέον έρμαιο των διαθέσεων του εχθρού.
Ένα άλλο σημαντικό γεγονός που δείχνει εναργέστατα τη φιλοτουρκική πολιτική της Γαλλίας αφορά το ταξίδι του Ύπατου Αρμοστή της Γαλλίας στη Βηρυτό, Francois Georges Picot, που -εν αγνοία των Άγγλων- βρέθηκε στη Σεβάστεια του Πόντου, το Δεκέμβριο του 1919, για να συναντήσει τον Κεμάλ. Τότε δεν επήλθε η συμφωνία, γιατί ο Κεμάλ από θέση ισχύος (!) έθεσε δυο όρους στη Γαλλία: (1) να αποσυρθεί από την Κιλικία, όρο που δεχόταν ασμένως η Γαλλία και (2) να αναλάβει πρωτοβουλίες επίλυσης του ανατολικού προβλήματος υπέρ των Τούρκων, πρωτοβουλίες που θα έφερναν τη Γαλλία αντιμέτωπη των υπολοίπων Τριών. Τότε η Γαλλία δεν τόλμησε να πάρει αυτά τα ρίσκα κι έτσι δεν επήλθε η συμφωνία, που υλοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1921 χάρις στις ενέργειες του Franklin Bouillon, όπως είδαμε. Όμως η κίνηση του F. Picot είχε τεράστιο ηθικό βάρος για τους Τούρκους εθνικιστές.
Η Γαλλία, όπως και η Ιταλία, κράτησε ανθελληνική και σαφώς φιλοτουρκική θέση –καλυμμένη αρχικά, απροκάλυπτη στη συνέχεια- σε όλη τη διάρκεια της Μικρασιατικής κρίσης και πριν ακόμα βρεθούν οι
52
Έλληνες στη Μικρά Ασία. Οι Γάλλοι ιθύνοντες ψεύδονταν, όταν δήλωναν με κάθε επισημότητα, ότι τα φιλοτουρκικά τους αισθήματα ή μάλλον ο ανθελληνισμός τους ήταν απόρροια της επανόδου στο θρόνο της Ελλάδας του επονείδιστου εχθρού τους Κωνσταντίνου!
► Για τη στάση της νεαρής –τότε- Σοβιετικής Ένωσης δε χρειάζεται να πούμε πολλά. Η συμφωνία με τον Κεμάλ για το πολεμικό υλικό και την οικονομική βοήθεια τα λέει όλα. Υπάρχει όμως και μια λεπτομέρεια που κάνει ακόμα πιο επώδυνο το φιλοτουρκισμό της . η συμφωνία για τον εδαφικό διακανονισμό στον Καύκασο. Μια συμφωνία που ισχυροποίησε τον Κεμάλ, ο οποίος βρέθηκε με τα νώτα του καλυμμένα, έτσι ώστε με πλήρη ελευθερία κινήσεων να στραφεί προς το ελληνοτουρκικό Μέτωπο με όλες του τις δυνάμεις! Η Οκτωβριανή Επανάσταση βόλεψε αφάνταστα τον Κεμάλ και στάθηκε ανυπέρβλητο εμπόδιο στα ελληνικά 3 σχέδια.
Για να είμαστε αντικειμενικοί στο αμέσως επόμενο ένθετο παρουσιάζομε μέσω του Στ. Πρωταίου τα στοιχεία που παραθέτει ο Ι. Κορδάτος περί της επέμβασης του ρωσικού παράγοντα στα μικρασιατικά δρώμενα. Την ίδια άποψη –περί της ρωσικής επέμβασης- αναφέρουν ο Ψυρούκης και η Σωτηρίου αντλώντας από την ίδια πηγή, τον Κορδάτο.
ατεία
Το καίριο σημείο των σοβιετικών απόψεων στο παραπάνω ένθετο είναι ασφαλώς ένα: η Σοβιετική Ρωσία αναγνώριζε την ελληνικότητα της Δυτικής Μικρασίας, κάτι που δε θέλουνε να παραδεχτούν όσοι χαρακτηρίζουν ακόμα και σήμερα απλά και μόνο ιμπεριαλιστική την ελληνική εκστρατεία στη Μικρασία, καλυπτόμενοι πίσω από τον μεγαλοϊδεατικό χαρακτήρα της.
Το ότι όμως δεν ήταν ιμπεριαλιστική δε σημαίνει πως έπρεπε να εξελιχθεί έτσι όπως εξελίχθηκε και οδήγησε στην τεράστια καταστροφή του ελληνισμού της Μικρασίας, ούτε ότι ήταν αναγκαία και δεν υπήρχαν άλλες λύσεις αλλά και άλλες προϋποθέσεις ανάληψης της σοβαρότατης αυτής προσπάθειας!
53
3 Δεν πρέπει να ξεχνάμε και ένα ανείπωτο λάθος του Βενιζέλου, τη συμμετοχή του ελληνικού στρατού στην εκστρατεία της Ουκρανίας ενάντια στους Μπολσεβίκους! Ο Βενιζέλος στην προσπάθειά του να φανεί αρεστός στους Συμμάχους «έκλεισε» την πόρτα σε μια μεγάλη χώρα, που γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά έπαιζε τεράστιο ρόλο στην περιοχή που θα διεκδικούσαμε!
Γράφει ο Στ. Πρωταίος: «Μας πληροφορεί λοιπόν ο Κορδάτος ότι το 1921 ήλθε στην Ελλάδα Ρώσος απεσταλμένος και ζήτησε να συναντηθεί με τον τότε γραμματέα του Σοσιαλεργατικού κόμματος και ήταν τότε γραμματέας ο Κορδάτος. Συνατηθήκανε στου Αέρηδες. Ο Ρώσος επίσημος είχε διαπιστευτήρια υπογραμμένα από τον Τρόσκυ, το Ζηνόβιεφκαι τον Τσιτσέριν. Ο απεσταλμένος είπε στον Κορδάτο: ¨η ΕΣΣΔ είναι πρόθυμη να βοήθησει την Ελλάδα να βγεί από το αδιέξοδο. Θα σταματήσει πρώτα να βοηθάει υλικώς και ηθικώς τον Κεμάλ και δεύτερο θα ασκήσει όλη την επιρροή της να αυτονομηθεί μια παραλιακή ζώνη της Μικρασίας, όπου κατοικούν πολλοί Χριστιανοί. Για να εξασφαλισθεί η αυτονομία της περιοχής αυτής θα σταλθεί διεθνής στρατός από Σουηδούς και Νορβηγούς … Για να υποστηρίξει τη λύση αυτή η ΕΣΣΔ ζητεί σαν αντάλλαγμα την αναγνώρισή της έστω και de facto. Και ο Κορδάτος ομολογεί την έκπληξή του …. Και πήρα, γράφει ο ίδιος, την εξής απάντηση . ¨Το κίνημα του Κεμάλ είναι απελευθερωτικό και σαν τέτοιο το υποστηρίξαμε όσο μπορούσαμε Δεν έχουμε όμως καμιά εγγύηση, αν ύστερα από την ολοκληρωτική επικράτησή του, οι παλιές, αντιδραστικές δυνάμεις στην Τουρκία δεν πάρουνε την εξουσία. Και οι Νεότουρκοί αλλοιώτικα ξεκινήσανε και αλλοιώτικα πολιτευτήκανε. Κατάντησαν τελευταία λακέδες του γερμανικού ιμπεριαλισμού και μιλιταρισμού. Και παρακάτω: Ήδη έχουμε αποδείξεις,, ότι έχουν επαφές με τους Γάλλους κεφαλαιοκράτες και ιμπεριαλιστές και αύριο μεθαύριο αν νικήσουν και διώξουν τους Έλληνες από τη Μικρασία, τη Θράκη, η Τουρκία, με τον Κεμάλ και χωρίς τον Κεμάλ θα προσανατολισθεί προς τη Δύση. … Γι’ αυτό θέλουμε να μείνουν οι Έλληνες στη Μικρασία όχι από αισθηματισμό, αλλά από ρεαλιστική αντίληψη για το αύριο και το μεθαύριο.
… Και ο Κορδάτος ήρθε σε επαφή με τον Νικόλαο Στράτο και τον ενημέρωσε πάνω στις σοβιετικές απόψεις. Ο Στράτος πατριώτης τίμιος τις αποδέχτηκε με χαρά, αλλά η κυβέρνηση Γούναρη δια του υπουργού Α. Καρτάλη τις απόρριψε. Πάνω από όλα η τάξη.»
(Πηγή: Στ. Πρωταίος, προλεγόμενα στο βιβλίο «Η δίκη των έξη –επίσημα πρακτικά» εκδόσεις Χρήσιμα Βιβλία – 1963.
► Η στάση της Αγγλίας είναι πολύ δύσκολο να χαρακτηρισθεί και να κατανοηθεί, εάν δε λάβουμε υπόψη μας ότι κάθε κίνηση της αγγλικής πολιτικής αποσκοπούσε στην ικανοποίηση των δικών της και μόνο συμφερόντων. Κατά τον Ψυρούκη τα πράγματα γίνονται απλά, καθώς αποδέχεται ότι η χώρα μας υπήρξε άβουλο όργανο της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των πετρελαίων που ακολουθούσε η Αγγλία και ειδικά ο υπουργός εξωτερικών Curzon. Αλλά ο Ψυρούκης παραβλέπει ότι οι Έλληνες πολιτικοί ακολουθούσαν την προσωπική πολιτική του Άγγλου πρωθυπουργού Lloyd George. Και μεταξύ των δυο πολιτικών ανδρών υπήρχε βαθύ χάσμα 4 ως προς το Ανατολικό ζήτημα.
Προσωπικά θα χαρακτήριζα την αγγλική πολιτική προς τη χώρα μας, χρησιμοποιώντας την επικεφαλίδα του 38 ου κεφαλαίου του βιβλίου του Κ. Σακελλαρόπουλου, ως: ¨την ψευδαίσθηση της βρετανικής ασπίδος¨.
Ο υπουργός Στρατιωτικών της Αγγλίας, ο Churchill χαρακτηρίζει τη σχέση της Ελλάδος έναντι της Αγγλίας ότι ομοιάζει με «την θέσιν του ανθρώπου που πνίγεται και καλεί απεγνωσμένα εις βοήθειαν απέναντι θεατού προθύμου να δώση συμβουλάς, αλλά όχι και να πέση χάριν του άλλου εις την θάλασσα». Και δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια. Ουδέποτε η Αγγλία έκανε κάτι παραπάνω από το να ¨κτυπά στην πλάτη φιλικά¨ και να αποπροσανατολίζει τους Έλληνες πολιτικούς που προσέτρεχαν σε αυτή για βοήθεια.
Γράφει σχετικά ο Σακελλαρόπουλος: «Διότι, αν και άλλης φύσεως δεν υπήρξαν μικραί και αί αγγλικαί δια την αποτυχίαν της προσπάθειας ευθύναι. … Πώς να λησμονηθή ίδίως ότι, ενώ ο Curzon συνίστα εις τους Έλληνες να εγκαταλείψουν τον αγώνα, ο Lloyd George άφηνε καθαρά να φαίνεται η επιθυμία του να τον ίδη συνεχιζόμενον, ότι όταν οι ατυχείς υπουργοί του βασιλέως Κωνσταντίνου επάλαιον εις το Λονδίνο να δώσουν διπλωματικήν λύσιν εις μίαν κατάστασιν που οδήγει εις αφανισμόν, αί προς αυτούς ενθαρρύνσεις του Lloyd George –αί οποίαι φυσικόν ήτο επί τέλους να λαμβάνονται περισσότερον υπ’ όψιν από τας υποδείξεις του Curzon – συνετέλεσαν, όσον και η από την άλλην πλευρά εμψύχωσις των Κεμαλικών, εις το να κάμουν την προσέγγισιν αδύνατον και την καταστροφήν αναπόφευκτον;». (Ορθογραφία προτύπου)
Ο Βενιζέλος το Σεπτέμβριο του 1920 και μετά την προκήρυξη των εκλογών απέστειλε τηλεγράφημα στους πρωθυπουργούς των Συμμάχων, όπου μεταξύ άλλων έγραφε: «Αί δυνάμεις άς διαθέτει η Ελλάς σήμερον θα επήρκουν προς εξασφάλησιν της πλήρους επιτυχίας … αλλά για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους η Ελληνική Κυβέρνησις θα ευρίσκετο εν αδυναμία να αναλάβη μόνη της την σχετική πρωτοβουλία και ευθύνην … Θα ήτο εν τούτοις έτοιμη να συνεργασθή με όλας αυτής τας δυνάμεις μετά της Αγγλίας εάν αυτή ήτο διατεθειμένη να αναλάβη πρωτοβουίαν … και αν εδέχετο να παράσχη εις την Ελλάδα την προς τούτο αναγκαίαν οικονομικήν βοήθειαν».
Και η απάντηση της Αγγλίας δια χειρός ναυάρχου De Robec ήταν η ακόλουθη: «Η Βρετανική Κυβέρνησις δεν θέλει να διαθέση χρήμα και άνδρας διά μίαν επικίνδυνον επιχείρησιν έν Μικρά Ασία». Δηλαδή με απλά λόγια ο ναύαρχος λέει: βγάλτε το φίδι από την τρύπα μόνοι σας, αλλά για εμάς! Αλλά η απάντηση αυτή είναι μια ακόμα απόδειξη του λάθους του Βενιζέλου, να μη διασφαλίσει 5 καμιά εγγύηση για την παροχή βοήθειας –τουλάχιστον οικονομικής- από τους εντολοδόχους Συμμάχους.
54
4 Χάσμα ή καλύτερα ασάφεια υπήρχε στην αγγλική πολιτική στο ζήτημα της Μικράς Ασίας ειδικά και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γενικότερα σε όλη τη διάρκεια του Α’ Π.Π. Ο Ριζάς αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: (i) το 1916 η Αγγλία απέβλεπε στη στρατιωτική συντριβή και το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην απελευθέρωση των υποτελών εθνοτήτων, (ii) το 1917 επιδίωκε τη σύναψη χωριστής ειρήνης αλλά χωρίς αποτέλεσμα και (iii) το 1918 ο πρωθυπουργός Lloyd George διαβεβαίωνε ότι δεν ήταν στόχος της Αγγλίας η αποστέρηση των Τούρκων από την πρωτεύουσά τους ή από τις «πλούσιες» και «φημισμένες» επαρχίες της Θράκης και της Μ. Ασίας οι οποίες είχαν κατεξοχήν τουρκικό πληθυσμό! Όλα αυτά σε συνδυασμό με τα αναφερόμενα στην Β’ ενότητα του 5 ου μέρους.
5 Στο σημείο αυτό ο Γ. Βασιλούλης υπερασπίζεται το Βενιζέλο γράφοντας: «Εγκαλείται ο Βενιζέλος επειδή, όταν παρέλαβε την εντολή, δεν ζήτησε γραπτές εγγυήσεις για παροχή βοήθειας. Η μομφή αυτή κατά του Βενιζέλου είναι εντελώς αβάσιμη. Και ο πλέον αδαής γνωρίζει ότι στις συμφωνίες αυτές δεν αναλαμβάνονται ενυπόγραφες δεσμεύσεις, τουναντίον συνάπτονται ¨εν κρυπτώ¨. Αλλα και στην περίπτωση που δεσμεύονταν με υπογραφές, τι θα εμπόδιζε τους ισχυρούς συμμάχους να αθετήσουν την υπογραφή τους και να μεταβάλλουν στάση με οποιοδήποτε πρόσχημα;». Νομίζουμε ότι ο Βασιλούλης κάνει δυο σημαντικά λάθη: το πρώτο αφορά το «εν κρυπτώ», η ΕΝΤΟΛΗ για απόβαση δεν δόθηκε πίσω από την κουρτίνα και αυτοί ακόμα οι Ιταλοί
Επιβεβαιωτική της παραπάνω διαχρονικής Αγγλικής στάσης είναι και η επιστολή του Γούναρη προς τον Curzon, στις 15 Φεβρουαρίου 1922, στην οποία ο Έλληνας πρωθυπουργός κατήγγειλε την αφθονία υλικού που έφθανε στον Κεμάλ μέσω Ρωσίας, Γαλλίας και Ιταλίας, ενώ ζητούσε την χορήγηση ανάλογου υλικού στην Ελλάδα από την Αγγλία. Σε αντίθετη περίπτωση, έγραφε, η Ελλάδα θα απέσυρε, όσο ακόμα ήταν καιρός, το στρατό της από τη Μ. Ασία. Η απάντηση του Curzon ήταν γεμάτη ήξεις αφίξεις και πετούσε το μπαλάκι της απόφασης για αποχώρηση στην Ελληνική κυβέρνηση, ωσάν να μην ήξερε ότι η δική του κυβέρνηση πρωτοστάτησε στην αποστολή του ελληνικού στρατού στη Μ. Ασία!
Αλλά τι άλλο θα έλεγε ο Curzon, όταν ο υπουργός στρατιωτικών της κυβέρνησής του, ο Churchill, για τη στάση της Αγγλίας αμέσως μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου και την ήττα του Βενιζέλου αναφέρει: «Έτσι η επιστροφή του Κωνσταντίνου διέλυσε όλη τη Συμμαχική αφοσίωση προς την Ελλάδα και ακύρωσε όλες τις νομικές υποχρεώσεις. Για χάρη του Βενιζέλου έπρεπε να ανεχθούμε πολλά, αλλά για τον Κωνσταντίνο θα ήταν λιγότερα του μηδενός. Όταν ξεπεράστηκε η πρώτη έκπληξη, φύσηξε ένας αέρας ανακούφισης ανάμεσα στους κύκλους εξουσίας. Δεν υπήρχε πλέον λόγος να ακολουθούμε την αντιτουρκική πολιτική»!
Και ο Curzon, ξεπερνώντας κάθε όριο έλεγε στον Έλληνα πρωθυπουργό ότι αποτελεί πολιτική αναγκαιότητα της βρετανικής υψηλής στρατηγικής –δηλαδή των συμφερόντων της- η συνθηκολόγηση με τον Κεμάλ και η ικανοποίηση των πολιτικών αξιώσεων του, αφού συνάμα η κοινή γνώμη στην Αγγλία φρονούσε ότι η χώρα θυσιάζει τα συμφέροντά της υπέρ της Ελλάδος!
Η Δ. Σωτηρίου, σκεπτόμενη στο ίδιο μήκος κύματος με τον Ψυρούκη, γράφει με ειρωνική διάθεση: «Όταν ο Γούναρης δεχόταν τις εντολές του Λονδίνου για προέλαση, ζητούσε δειλά και κανένα δάνειο. Ο Lloyd George δεν τον κακοκάρδιζε. Τον παρέπεμπε στις ειδικές υπηρεσίες, που παράτειναν όσο μπορούσαν το ζήτημα για να το αποκλείσουν τελικά». Αυτή είναι η αλήθεια. Βέβαια και η Σωτηρίου ξεχνά ότι την ίδια παρελκυστική πολιτική ασκούσε η Αγγλία και με τον Βενιζέλο. Καμία υλική βοήθεια δεν δόθηκε στη χώρα μας από το Μάιο του 1919 μέχρι το Νοέμβριο του 1920, που αποχώρησε από την πολιτική σκηνή της Ελλάδας ο Βενιζέλος!
Μια άλλη περίπτωση της αγγλικής διγλωσσίας έχει σχέση και με τη κίνηση για την αυτονόμηση της Ιωνίας από την πολιτική των Αθηνών. Στις αρχές του 1921 ο Lloyd George ενθάρρυνε τους αντιπροσώπους της επιτροπής ¨Αμύνης¨ από την Κωνσταντινούπολη για την ανάληψη πρωτοβουλιών δείχνοντας πως είναι –υπό όρους- ευνοϊκά διακείμενος σε αυτή την κίνηση, ενώ -σχεδόν ταυτόχρονα- ενθάρρυνε τους Γούναρη και Καλογερόπουλο να επιβάλουν δια των όπλων τους όρους της συνθήκης στον Κεμάλ μετά την αποτυχία της συνδιάσκεψης του Λονδίνου! Διάσκεψης που, όπως έχουμε πει, πρότεινε την αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών τέσσερις μόλις μήνες μετά την υπογραφή της! Και δε φτάνει μόνο αυτό, την ίδια περίοδο ο Lloyd George συναντήθηκε μυστικά με τον Μπεκίρ Σαμί μπέη, τον απεσταλμένο του Κεμάλ, που πρότεινε φιλικό διακανονισμό με την Αγγλία. Ο Lloyd George δεν απέρριψε την πρόταση, αλλά έθεσε ως όρο να μην υπάρξουν επεισόδια στην περιοχή των πετρελαίων, στη Μοσούλη.
Ο Σ. Μαρκεζίνης σχετικά με την ελληνική πολιτική έναντι της Αγγλίας θεωρεί ότι «ούτε επί Βενιζέλου ούτε επί Κωνσταντίνου έγινε ποτέ ψύχραιμη και αντικειμενική εκτίμηση … και ο ένας και ο άλλος συνέχεαν την πολιτικήν του Lloyd George με εκείνη της Αγγλίας, και, το χειρότερον, τις διαθέσεις εκείνου με τις πραγματικές του δυνατότητες. Αυτό θα είναι το μέγα ατύχημα που ουδέποτε εννόησαν οι Έλληνες».
Τον Απρίλιο του 1922 με αφορμή τη Συμμαχική έκθεση που αναφέραμε στη σελίδα 41, η παρισινή εφημερίδα Χρόνος έγραφε δεικτικά αλλά αληθινά: «Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας δεν ήτο πόλεμος
55
ενημερώθηκαν από τον Clemenceau σχετικά με την απόφαση. Το δεύτερο λάθος αφορά την αθέτηση της υπογραφής εκ μέρους των ισχυρών. Η αθέτηση της υπογραφής θα αφορούσε την κριτική προς αυτούς που την αθέτησαν, τώρα συζητάμε για αυτόν που ΔΕΝ τη ζήτησε. Είναι εντελώς άλλο θέμα. Δεν ζητώ, ζητώ και δεν παίρνω, ζητώ παίρνω και αθετούν τις δεσμεύσεις είναι εντελώς διαφορετικά ζητήματα και οδηγούν σε διαφορετική κριτική των εμπλεκομένων.
Σχετικά με το θέμα της ηθικής στις διεθνείς σχέσεις γράφει ο M. Wight στο βιβλίο του ¨Διεθνής Θεωρία¨, σ.329: «Οι πολιτικοί δρουν κάτω από ποικίλες πιέσεις και επικαλούνται με διαφορετικούς βαθμούς ειλικρίνειας τις διάφορες αρχές. Έργο εκείνων που μελετούν τις διεθνείς σχέσεις είναι να κρίνουν τις πράξεις των πολιτικών, δηλαδή να κρίνουν το κύρος των ηθικών τους αρχών».
μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων αλλά πόλεμος μεταξύ Άγγλων και Τούρκων δια των Ελλήνων, και εις τον πόλεμον αυτόν ηττήθη η Αγγλία»!
Και πόσο δίκιο είχε η εφημερίδα, αν λάβουμε υπόψη μας το τηλεγράφημα του Curzon προς το Γούναρη στις 6 Μαρτίου 1922, 20 ημέρες πριν την υποβολή της Συμμαχικής έκθεσης. Στην 4 η και τελευταία παράγραφο επισημαίνει ο Άγγλος πολιτικός: «4) Η Κυβέρνησή σας ενεπιστεύθη ήδη τα συμφέροντά σας, ως υπέδειξα το παρελθόν φθινόπωρον –από το 1921 ήδη-, είς χείρας των Συμμάχων και δεν αμφιβάλλω επομένως, ότι ανάλογον πνεύμα εμπιστοσύνης και καλής πίστεως θα σας προετοιμάση ν’ ακούσητε συμβουλάς, αι οποίαι δύνανται να προταθούν εκ Παρισίων, σχετικώς προς την υφιστάμενην κατάστασιν».
Και ποιες ήταν οι προτάσεις; Εκκένωση της Σμύρνης κατ’ απαίτηση του Κεμάλ. Για τα υπόλοιπα δες στη σελίδα 41! Και ο Γούναρης ως καλό παιδί δέχτηκε τις προτάσεις των Συμμάχων! Και βέβαια ο Curzon δεν ξεχνά να καρφώσει το Γούναρη και να του θυμίσει ποιος έχει το πάνω χέρι. Μας παραδοθήκατε το 1921 τώρα δε μπορείτε να αλλάξετε άποψη!
Θα κλείσουμε την ενότητα αυτή με την παρουσίαση τριών διαφορετικών τρόπων σκέψης σχετικά με το Μικρασιατικό ζήτημα: ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Π. Σιούσιουρα ¨Γεωπολιτική και ζωτικός χώρος ...¨, ένα άλλο από το βιβλίο του Κ. Σακελλαρόπουλου ¨Η σκιά της Δύσεως¨ και μια προσέγγιση της θέσης του ΣΕΚΕ, τα οποία δίνουν ενδιαφέρουσες συμπερασματικές απόψεις των αιτιών της Καταστροφής.
Γράφει ο Π. Σιούσιουρας: «Δεν ήταν μόνο οι Μεγάλες Δυνάμεις που δε στήριξαν τον ελλληνικό αγώνα στην Ιωνία, ήταν και η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, η οποία προέβη σε σειρά λαθών, που επέτρεψαν σε αυτές τις δυνάμεις να εκμεταλλευτούν αυτά τα λάθη, για να ακολουθήσουν άλλη πορεία από τη συμφωνημένη, αφήνοντας την ελληνική στρατιά χωρίς καμία υλική ή ηθική βοήθεια, εκτεθειμένη στην αφιλόξενη Μ. Ασία…. Οι σύμμαχοι επέδειξαν πρωτοφανή αναλγησία, ακόμη και στους υπηκόους των χωρών τους, ¨προτιμώντας να εγκαταλείψουν τους πρόσφυγες στη μοίρα τους, παρά να θέσουν σε κίνδυνο την ευκαιρία να συνάψουν ευνοϊκές συμφωνίες με το νικηφόρο τουρκικό καθεστώς¨, όπως είπε και ο Γκ. Μίλτον» και συνεχίζει καταλήγοντας ότι «Η Ελλάδα έμελλε να αποτελέσει το μοναδικό κράτος που δεν θα προλάβαινε να απολαύσει τους καρπούς των συνθηκών ειρήνης, ως νικήτρια δύναμη μετά τον Α΄Π.Π». Πώς να μη συμφωνήσει κανείς;
Ο Κ. Σακελλαρόπουλος επικεντρώνει την προσοχή του στη στάση των Συμμάχων και ισχυρίζεται ότι: «Όλοι αυτοί οι φαινομενικώς ευνοϊκοί δια την ελληνικήν υπόθεσιν συντελεσταί έκαμον δυνατήν την υπογραφήν μιας συνθήκης,, η οποία έμελλε τελικώς ν’ αποβή όργανον καταστροφής. Η συνθήκη των Σεβρών δεν υπήρξε πράγματι, διά την Ελλάδα, παρά μια από τάς απροσδοκήτους εκείνας εντυπωσιακάς αλλ’ επιφανειακάς και δια τούτο εφήμερους 6 επιτυχίας, τάς οποίας –είς την ζωήν των εθνών όπως και των ατόμων- αί πικρότεραι απογοητεύσεις ακολουθούν. Πολλαί, αί περισσότεραι από τάς διατάξεις της επρόδιδον ακατανόητον παραγνώρισιν της καταστάσεως, την οποίαν επρόκειτο να ρυθμίσουν. Και είναι δια τούτο ακριβώς δύσκολον ν’ απομακρύνη κανείς την εκφρασθείσαν ήδη γνώμην, ότι οι ευνοήσαντες την είς την Μικράν Ασίαν ελληνικήν εγκατάστασιν, κατώρθωσαν να επικρατήσουν εκείνων πού, κατά πολύ περισσότεροι, εξεδηλώθησαν σταθερώτατα εναντίον της, διότι, εκτός άλλων, οι τελευταίοι είχον τον μακιαβελλισμόν ν’ αφήσουν να συντελεσθή μία συνθήκη την οποίαν εγνώριζον ανεφάρμοστον». Μπορείς να διαφωνήσεις;
56
6 Γράφει σχετικά ο Σιούσιουρας: «Θα μπορούσε να διατυπωθεί στο σημείο αυτό και η άποψη ότι η σπουδή του Βενιζέλου να υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, πριν ανατραπούν οι όροι της από τους Ιταλούς ή τον πρόεδρο Ουίλσον, ήταν μία βεβιασμένη κίνηση. Οι προοπτικές που ανοίγονταν τότε για τον ελληνισμό ήταν εκ πρώτης όψεως ευοίωνες, με την προοπτική μάλιστα δημιουργίας ομόσπονδου κράτους στον Πόντο, αλλά κάτω από τον επιφανειακό αυτό θρίαμβο βρίσκονταν όλα εκείνα τα στοιχεία που θα οδηγούσαν στον όλεθρο, ο οποίος και δεν θα αργούσε να εκδηλωθεί. Η Ελλάδα εντέλει ήταν ανίσχυρη από μόνη της στρατιωτικά και πολιτικά να επιβάλλει τους όρους της συνθήκης στους Τούρκους» και συνεχίζοντας συμπλέει με τον Σακεραλλόπουλο λέγοντας ότι: «Το ζητούμενο ήταν επαρκής χρόνος και ελευθερία κινήσεων, που όμως δε μπορούσαν να εξασφαλιστούν σε ικανοποιητικό βαθμό, καθώς μάλιστα η εν πολλοίς ύπουλη στάση των συμμάχων εναντίον της Ελλάδος δεν άφηνε πολλά περιθώρια ευέλικτης δράσης.»
Αλλά πως έβλεπαν τα γεγονότα οι στην Ελλάδα διαφωνούντες με την πολιτική που ακολούθησαν οι δυο αντίπαλες παρατάξεις στη Μικρά Ασία; Οι διαφωνούντες ανήκαν στο Σοσιαλιστικό & Εργατικό Κόμμα της Ελλάδος στο ΣΕΚΕ τον πρόδρομο του ΚΚΕ. Η άποψη του ΣΕΚΕ δινόταν μέσα από το θεωρητικό όργανο του κόμματος την Κομμουνιστική Επιθεώρηση, της οποίας πρώτος διευθυντής ήταν ο Γεώργιος Γεωργιάδης. Τον Ιανουάριο του 1921 σε άρθρο του ο Γεωργιάδης καταδίκασε τη συνέχεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία, χαρακτηρίζοντάς την «πολιτική των κατακτήσεων της αστικής τάξης», που εξυπηρετούσε αποκλειστικά τα συμφέροντα της ξένης πλουτοκρατίας.
Τον επόμενο Μάρτιο πρότεινε τη δημιουργία διαβαλκανικού Σοβιέτ, αρνήθηκε κατηγορηματικά τους ¨εθνικούς¨ λόγους της ελληνικής παρουσίας στη Μ. Ασία και δήλωνε ότι η Ελλάδα δεν έχει καμιά απολύτως θέση εκεί και ότι η χώρα μας αποτελούσε «το πλέον ασυνείδητον όργανον της κοινωνικής αντιδράσεως εις την διεθνήν πολιτικήν».
Την ίδια στιγμή πανηγύριζε για το κεμαλικό κίνημα στο οποίο δεν αναγνώριζε κανένα εθνικό στοιχείο – αντίθετο στο διεθνισμό δηλαδή- παρά τις διακηρύξεις του ίδιου του Κεμάλ περί εθνοκάθαρσης, εθνικής ομοιογένειας και χάραξης εθνικών συνόρων, διακηρύξεις εντελώς αντίθετες με αυτές του διεθνισμού, τις οποίες δεχόταν και επικροτούσε το ΣΕΚΕ!
Αυτή η μονόπλευρη καταδίκη της ελληνικής μικρασιατικής εκστρατείας ως ¨αντιδραστικής¨ και στον ταυτόχρονο εξωραϊσμό και την ανάδειξη του κεμαλισμού –του ακραίου τουρκικού εθνικισμού- σε κίνημα «παράλληλο» του διεθνισμού, αποτελεί μια αντίφαση στη σκέψη και στη θέση του ΣΕΚΕ!
Μετά την κατάρρευση του μετώπου η Κομμουνιστική Επιθεώρηση μιλούσε για «την πολεμική χρεοκοπία της πλουτοκρατικής Ελλάδος», λοιδορούσε το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και εξυμνούσε την τουρκική νίκη, που απέδωσε –ορθά- στη μεγάλη σοβιετική βοήθεια! Το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα χαρακτηρίστηκε ως ¨εθνικοαπελευθερωτικό¨, χαρακτηρισμό που χρησιμοποίησε και ο Ν. Ψυρούκης, ενώ στους Έλληνες Μικρασιάτες ΔΕΝ ¨επέτρεπαν¨ το δικαίωμα της εθνικής απελευθέρωσης!
Σε άρθρο του στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση κάποιος M. N. Roy γράφει μεταξύ άλλων: «Η αντιζηλία μεταξύ Γαλλικού και Αγγλικού χρηματιστικού κεφαλαίου φαίνεται ότι εμίκρυνε λιγάκι μπροστά στο φάσμα της Σοβιετικής Ρωσίας που ξεπροβάλλει πίσω απ΄ την Τουρκία … τα γεγονότα, καθώς και το ότι η υπό την αιγίδα της νικηφόρου Αντάντ δημιουργηθείσα και από το Λονδίνο ανεπιφύλαχτα υποστηριχθείσα Μεγαλύτερη Ελλάδα σήμερα ανήκει πια στην Ιστορία, το ότι όχι μονάχα η Μικρασία αλλά και ένα μέρος της Θράκης, θα ξαναγίνη τουρκικό και το ότι ένα ανατολικό κράτος απόδειξε έμπρακτα την ικανότητά του, ν’ αντιμετωπίση νικηφόρα τα σχέδια τα υποδουλωτικά του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, γεγονότα τέτοια είνε αυτά καθεαυτά μια σημαντικότατη ενίσχυση, για τους σκλαβωμένους ανατολικούς λαούς … Τ΄ αποτελέσματα της εγκληματικής αυτής πολιτικής είτανε ο διαμελισμός της Τουρκίας ως έθνους, και η λαϊκή εξέγερση εναντίον αυτής της απειλούμενης διαμελίσεως γέννησε το τουρκικό εθνικιστικό Κίνημα».
Με ποια λογική πανηγυρίζει ο Roy για την εγκατάσταση των Τούρκων και πάλι στη Θράκη είναι ένα ερώτημα. Σαφώς παραγνωρίζει, παραβλέπει τη διαχρονική παρουσία του ελληνικού πληθυσμού στην περιοχή αυτή, τυφλωμένος από τον διεθνιστικό παραμορφωτικό καθρέφτη δε βλέπει τις ελληνικές πόλεις με ιστορία αιώνων, δε βλέπει τις πληθυσμιακές αναλογίες, αλλά κυρίως δεν επιτρέπει στους Έλληνες το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, ενώ μιλάει για το «τουρκικό εθνικιστικό Κίνημα».
Στο όνομα άδηλων και κρυφών 7 αιτιών και παραμέτρων η Δυτική Ευρώπη «παραδίδεται» σε κάθε τι τουρκικό και κατ΄ επέκταση ισλαμικό, περιφρονεί κάθε τι το χριστιανικό και στρώνει το χαλί για να περάσει ο σφαγέας του χριστιανισμού, ο Κεμάλ.
Και ως πιστό σκυλάκι ακολουθεί και η νεοσύστατη Ανατολική – Σοβιετική Ευρώπη, καταθέτοντας γη και ύδωρ στον σφαγέα των κομμουνιστών της Τουρκίας.
57
7 Όχι και τόσο κρυφών πλέον, τα οικονομικά συμφέροντα στους δεξιοαριστερούς ιμπεριαλισμούς είναι υπεράνω όλων! Ο Βενιζέλος, μέσα στην κατά Μαυρογορδάτο εμμονή του, το παραβλεψε ή μήπως όχι;
Αλλά πώς να μη γίνει κάτι τέτοιο, όταν ο μύθος του Κεμάλ είναι δικό τους δημιούργημα;
5
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου