23 Ιουνίου του 323 π.Χ. Πέθανε στη Βαβυλώνα ο Μέγας Αλέξανδρος

Ο άνθρωπος που έγινε θρύλος, που δεν νικήθηκε από κανένα αντίπαλο, που κυρίευσε απόρθητες πόλεις, που κατανίκησε πολυάριθμους στρατούς, με ελάχιστους μαχητές, που απέκτησε «ακαταμέτρητους θησαυρούς και κατέκτησε αχανείς χώρες», κατά τον Παπαρηγόπουλο, που σχεδίαζε να περιλάβει στο κράτος του ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο, έμελλε να νικηθεί από τον ανίκητο θάνατο. Πέθανε την 28^η του Μακεδονικού μηνός Δαισίου, που αντιστοιχεί στο σημερινό μήνα Ιούνιο, σε ηλικία 32 ετών και 8 μηνών και αφού βασίλευσε 12 έτη και 8 μήνες, άφησε την τελευταία του πνοή στη Βαβυλώνα, στο ανάκτορο του Ναβουχοδονόσορα. Ο θάνατός του, στην ακμή του μεγαλείου και της νεότητάς του, προξένησε σε όλη την τότε γνωστή οικουμένη βαθύτατη εντύπωση και θεωρήθηκε «απίθανος, απίστευτος και αδύνατος».

Τα όσα προηγήθηκαν του θανάτου του έχουν περιγραφεί σε πολλά αρχαία κείμενα και δικαιολογούν τις πιθανές αιτίες του γεγονότος αυτού. Αποτελούν όμως και ένα τεράστιο πεδίο έρευνας στο οποίο η εξακρίβωση της αλήθειας ανακατεύεται με τη φαντασία, τη φημολογία, την ιατρική και την ιστορία.

1)    Τα προηγηθέντα του θανάτου του

Σύμφωνα με ένα απόσπασμα από τις «Εφημερίδες», που αποτελούσαν το στρατιωτικό ημερολόγιο που κρατούσε ο Ευμένης, την 18^η του μηνός Δαισίου ο Αλέξανδρος, σε εμπύρετη κατάσταση, κοιμήθηκε μέσα στο λουτρό. Την επομένη έπαιζε κύβους με το Θεσσαλό Μήδιο, που ήταν εραστής του Ιόλα του γιου του Αντίπατρου και αρχιοινοχόου του Αλεξάνδρου. Την 20^η ενώ συζητούσε με τον Νέαρχο ένιωσε να τον καταλαμβάνει ένας δυνατός πόνος με ταυτόχρονη εκδήλωση υψηλού πυρετού. Την 21^η, παρά τον υψηλό πυρετό, συζητούσε με τους διοικητές για τα κενά του στρατού και η συζήτηση αυτή συνεχίσθηκε και τις επόμενες ημέρες μέχρι την 24^η. Την 25^η μεταφέρθηκε από τη βασιλική σκηνή σε πολύ άσχημη κατάσταση στο παλάτι και έπεσε σε λήθαργο. Τις επόμενες ημέρες όλοι οι στρατιώτες του πέρασαν μπροστά από το κρεβάτι του ετοιμοθάνατου βασιλιά τους ντυμένοι μόνο με τις χλαμύδες τους για ένα ίστατο «χαίρε».

Οι «Εφημερίδες» τοποθετούν τον θάνατό του στις 28 ή στις 30 του μηνός Δαισίου, που ήταν πιθανός και η τελευταία ημέρα του μηνός, σύμφωνα με την άποψη του Ήρκου Αποστολίδη και που αντιστοιχεί στην 23 Ιουνίου του σημερινού ημερολογίου.

Από την ημέρα που ασθένησε παράξενες διαδόσεις κυκλοφορούσαν και προετοίμαζαν τον κόσμο να δεχθεί ένα συνταρακτικό γεγονός που θα ακολουθούσε. Τον θάνατο του «ημίθεου» Αλέξανδρου.

Ένα αλλόκοτο περιστατικό, καθώς λέγεται, είναι χαρακτηριστικό και «προπομπός» ότι θα συμβεί κάτι σοβαρό και εκπληκτικό! Συγκεκριμένα, ένας γάιδαρος κλώτσησε και σκότωσε το λιοντάρι του Μ. Αλεξάνδρου, ενώ ένας κοινός κατάδικος κάθισε στον άδειο θρόνο του Μακεδόνα βασιλιά!

Ο Διόωρος ο Σικελιώτης καταθέτει: Οι Χαλδαίοι σοφοί, οι αστρολόγοι, προμαντεύοντας τα μέλλοντα, επέλεξαν ως εκπρόσωπό τους  τον Βελεφάντη, και του ανέθεσαν να αποτρέψει τον Αλέξανδρο – με εύσχημο τρόπο – να εισέλθει στη Βαβυλώνα, γιατί προείδαν, κατά τις παρατηρήσεις τους στα άστρα, τον θάνατό του! Πρέπει, λοιπόν, να αποφύγει ο Αλέξανδρος να μπει στη πόλη. Αυτός όμως, αγνόησε τις προειδοποιήσεις των αστρολόγων και μπήκε στην πόλη όπου και άφησε την τελευταία του πνοή.

2)   Τα πιθανά αίτια του θανάτου του

Τα αίτια του θανάτου του συγκεντρώνονται σε δύο κατηγορίες: Αυτές που θεωρούν τον θάνατό του ως αποτέλεσμα άκρατου βίου, ασθενειών και συνεπειών, από παρενέργειες του τελευταίου βαρύτατου τραυματισμού του και σε αυτές που συγκλίνουν στην άποψη δολοφονικής ενέργειας εναντίον του με δηλητήριο.

α) Σύμφωνα με την υποστηριζόμενη άποψη από τον χειρουργό Διονύσιο Σ Αυρηλιώτη αιτία του θανάτου του υπήρξε ένα τραύμα στο δεξιό ημιθωράκιο που δέχθηκε ο Αλέξανδρος σε μια φοβερή συμπλοκή, μέσα στην ακρόπολη των Μαλλών, κατά την εκστρατεία του στην Ινδική, με αποτέλεσμα την τρώση μεσοπλευρίων αγγείων, αρτηρίας και φλεβών. Έτσι, όταν ο Αλέξανδρος εισήλθε στη Βαβυλώνα, είχε έκδηλα τα κλινικά συμπτώματα της πάθησης από την οποία υπέφερε (του πνευμονικού αποστήματος) με συνέπεια τον θάνατό του από μετατραυματικό απόστημα του πνεύμονος «ραγέντος στην ελευθέρα κοιλότητα» όπως ερμηνεύουν την περίπτωση του οι σημερινοί ιατροί. Σχετικά με την σοβαρότητα αυτού του τραύματος ο Αρριανός τον περιγράφει, «ως ανοικτό πνευμοθώρακα και με βαρύ αιμορραγικό shock». Ο ιατρός του Κριτόδημος ο Κως διαπιστώνει κοκκιτοειδή βήχα και αιμοπτύσεις από τον ανοιχτό πνευμοθώρακα.

Ο Πλούταρχος περιγράφει την πληγή ως έχουσα άνοιγμα τριών δακτύλων στο πλάτος, και τέσσερα στο μήκος.

Φαίνεται ότι μετά την επούλωση του τραύματος έμειναν στον πνεύμονα παρασχίδες οστού και τεμάχια υφάσματος που πιθανόν να προκάλεσαν αργότερα την διαπύηση του τραύματος και την εμφάνιση υψηλού πυρετού.

β) Άλλη άποψη, που αναφέρει ο Επαμ. Βρανόπουλος, είναι ότι η ταλαιπωρία από την κοπιαστική πορεία μέσα στην έρημο επέδρασσε την υγεία του, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει ένα ταραγμένο ψυχοσωματικό κόσμο. Αν εντάξουμε σε αυτό και τον «ακόλαστον βίον», συγκεκριμένα την κατά κόρον οινοποσία στα διάφορα συμπόσια σε καθημερινή βάση η οποία πιθανόν και να τον ανακούφιζε από τις ενοχλήσεις που ένιωθε στον πνεύμονα, ενίσχυσαν αυτά τους μικροβιακούς εχθρούς που έφερε μέσα του και συνετέλεσαν στην τελική κατάληξή του. 

Ο Κόιντος Κούρτιος Ρούφος αναφέρει ότι «ο Αλέξανδρος, κατά την επιστροφή του στη Βαβυλώνα, επιδόθηκε σε ξεφαντώματα, ευωχίες και διασκεδάσεις με τους φίλους του μέχρι πρωίας! Σε ένα από τα λαμπρά συμπόσια, και ενώ συνδιασκέδαζε με τον Νέαρχο και άλλους συμπότες, ένιωσε ξαφνικά να τον καταλαμβάνει ένας δυνατός πόνος, με ταυτόχρονη εκδήλωση πυρετού, γι’ αυτό και αποχώρησε.

Ο Πλούταρχος μας δίνει την δική του εκδοχή για τον θάνατο του «δορυκτήτορα» δηλαδή ότι όλα τα συμπτώματα της αρρώστιας του δείχνουν πως πέθανε από τροπικό πυρετό. Όλα όσα ακούγονται για δηλητηρίαση ή θάνατο λόγω αλκοολισμού, τα θεωρεί αναληθή και αναξιόπιστα.

Ο Αριστόβουλος γράφει ότι καθώς είχε υψηλό πυρετό και δίψασε πολύ, ήπιε κρασί∙ κι απ’ αυτό έπαθε παράκρουση και πέθανε.

-       Ο Ν. Hammond, που υπήρξε από τους διαπρεπέστερους μελετητές της ιστορίας του Αλεξάνδρου, θεωρεί ότι πέθανε από τροπική ελονοσία (Malaria tropical)

-       Άλλοι μελετητές διατύπωσαν την άποψη ότι ο θάνατος του ήταν αποτέλεσμα υπερβολικής οινοποσίας.

-       Ο ιατρός λόγιος και ιστορικός Αχιλλέας Σαμοθράκης υποστήριξε στο περιοδικό «Ελληνική Ιατρική» το 1928 ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από κακοήθη ελονοσία.

-       Πρόσφατα διατυπώθηκε η γνώμη Αμερικανών ιατρών ότι ο θάνατος του προήλθε από την νόσο των πτηνών που ήρθαν από την Αίγυπτο.

-       Αλλά και πολλοί είναι οι μελετητές που θεωρούν ότι οι τύψεις του Αλέξανδρου για τους φόνους του Κλείτους, του Φιλώτα, του Παρμενίωνα κα του φιλόσοφου Καλλισθένη, υπέσκαψαν την υγεία του με αποτέλεσμα να κάνει εχθρό του τον πλέον πιστό σύντροφο της ζωής του: τη σκέψη του.

γ) Εκτός όμως από τις απόψεις που διατυπώθηκαν πιο πάνω σχετικά με τα αίτια θανάτου του Αλεξάνδρου, αρκετοί ιστορικοί υποστήριξαν ότι το τέλος του προήλθε από δηλητηρίαση.

-       Στο Βυζαντινό Λεξικό του Σουΐδα ή Σούδα αναφέρεται: “Ο Αλέξανδρος ήπιε φάρμακο που του έφερε ο Κάσσανδρος. Ένιωσε, αμέσως, φριχτούς πόνους, και πέθανε μετά από τόσο μεγάλα κατορθώματα”.

-       Ο ονομαστός περιηγητής Παυσανίας καταθέτει: “Ο Αλέξανδρος δηλητηριάσθηκε από το νερό της Στυγός, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι μάγοι Τελχίτες. Σχετικά με το “ύδωρ της Στυγός”, πρόκειται για το Μαυρονέρι του όρους Χελμός ή Αροάνια στην Πελοπόννησο).

-       Ο Ρωμαίος Δίων Κάσιος αναφέρει ότι ο αυτοκράτορας της Ρώμης, Καρακάλλας πίστευε ακράδαντα πως ο Αλέξανδρος έπεσε θύμα δηλητηρίασης από τους αντιπάλους του.

-       Άλλη άποψη, που συνηγορεί στη δολοφονία του Αλεξάνδρου με δηλητήριο, είναι ότι ο Θεσσαλός Μήδιος, φίλος του Αλεξάνδρου, τον προσκάλεσε στο σπίτι του να διασκεδάσουν, όπου “έρευσεν” άφθονος οίνος, τον οποίο ετίμησε κατά κόρον και μέχρι “βαθείας νυκτός” ο Αλέξανδρος! Προσωρινά, αποσύρθηκε, για να λουσθεί, και επέστρεψε για πολύ λίγο, αποχωρώντας και πάλι, γιατί τον κατέλαβε πυρετός. Μετά από έναν ύπνο ανήσυχο, μεταφέρθηκε την επομένη μέρα σε κακή κατάσταση στο σπίτι του.

Αξιομνημόνευτη η πληροφορία ότι ο Αντίπαρος, με τον γιο του Κάσσανδρο, και με τη σύμπραξη του φιλοσόφου Αριστοτέλη κατέστρωσαν σχέδιο δολοφονίας του Αλεξάνδρου με δηλητήριο, το οποίο λένε ότι το προμήθευσε ο Αριστοτέλης. Ο Αντίπατρος, λοιπόν έστειλε με τον Κάσσανδρο δηλητήριο για τον όλεθρο του Μακεδόνα βασιλιά! Πολύ πιθανόν ο Θεσσαλός Μήδιος να ήταν αναμειγμένος στη δηλητηρίαση, καθώς και ο αρχιοινοχόος Ιόλας, αδελφός του Κασσάνδρου. Ο αντιβασιλιάς Αντίπαρος έχει λόγους να εχθρεύεται τον Αλέξανδρο, γιατί έρχεται πολύ συχνά σε σύγκρουση με την Ολυμπιάδα που επεμβαίνει στις αρμοδιότητές του. Επίσης, ο Αλέξανδρος ο Λυγκηστής, που θανατώθηκε με κατακοντισμό, όπως ο Φιλώτας, ήταν γαμπρός του! Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, λέγεται ότι φοβόταν για τη ζωή του, μετά το θάνατο του ανεψιού του Καλλισθένη, ο οποίος κατηγορήθηκε για συμμετοχή σε συνομωσία, που απέβλεπε στη δολοφονία του Αλεξάνδρου. Επιπλέον, σε επιστολές του προς τον αντιβασιλιά Αντίπατρο, ο Αλέξανδρος διατυπώνει έμμεσες, πλην σαφείς-απειλές κατά του Αριστοτέλη, γιατί αυτός έστειλε μαζί του τον Καλλισθένη, για να τον αντιπολιτεύεται! Έτσι, για να προλάβει την εκδίκηση του Αλεξάνδρου, συνέπραξε στη δηλητηρίαση του παλιού μαθητή του!

-       Ο ιστορικός Πλούταρχος προσθέτει, ακόμη, ότι στο σπίτι του Θεσσαλού Μηδίου καταναλώθηκε μεγάλη ποσότητα οίνου από τον Αλέξανδρο, που σε μία στιγμή αισθάνθηκε δριμείς πόνους στην κοιλιακή χώρα, και αποσύρθηκε από το συμπόσιο. Εκδήλωσε, μάλιστα, τη δυσφορία του, γιατί δεν μπόρεσε να καταναλώσει και τον οίνο του Ηρακλή δηλ. ένα μεγάλο κανάτι, χωρητικότητας δεκαεπτά κιλών. Κανείς τότε δεν υποψιάσθηκε ότι πρόκειται για δηλητηρίαση. Όμως, έξι χρόνια αργότερα, έγινε σχετική καταγγελία, με αποτέλεσμα η Ολυμπιάδα να σκοτώσει πολλούς που τους θεώρησε ότι ήταν ύποπτοι της δολοφονίας του γιου της. 

     Στους μελετητές της ιστορίας του Αλέξανδρου και στους αναγνώστες των διαφόρων σχετικών βιβλίων εναπόκειται πλέον η κρίση για τα πιθανά αίτια που συνετέλεσαν στον θάνατο του «ημίθεου» και δορικτήτορα του Μακεδόνα Αλέξανδρου, αλλά τον βασιλέα όλων των Ελλήνων.   

Ιούνιος 2019

Νίκος Γ. Δήμου

Φιλίστωρ – Οικονομολόγος

Σημείωση:

Παράκληση να δημοσιευτεί το παρόν κείμενο την εβδομάδα 10/6-16/6/19 για να είναι επίκαιρο με την ημερομηνία του θανάτου του.