ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ 2, Μεσσηνιακά.ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΠΟ ΟΧΑΛΙΑ

       Συμβουλευόμενοι τον Παυσανία, είδαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, πως εγκαταστάθηκαν οι Δωριείς στην Μεσσηνία και την Λακωνία και θα προσπαθήσουμε τώρα να δούμε τι οδήγησε αυτούς τους δύο λαούς, τους Μεσσήνιους και τους Λάκωνες που όπως είπαμε ήτα αδέρφια – λαοί, σε μακροχρόνιους και φονικούς πολέμους μεταξύ των.

Ο κλάδος τω Δωριαίων που κατέλαβε την Λακωνία, εγκαταστάθηκε στη έφορη κοιλάδα του Ευρώτα η οποία όμως είναι κλεισμένη ανάμεσα στα μεγάλα βουνά τον Ταύγετο και τον Πάρνωνα. Με την πάροδο των ετών και την ανάπτυξη του πληθυσμού, ήταν πλέον ανεπαρκής για να συντηρήσει τον λαό και έτσι  σχηματίζοντας ολιγομελείς ομάδες, άρχισαν αρπαγές και ληστείες στους γύρω γείτονές τους. Τα επεισόδια αυτά αντιμετωπίζονταν στην αρχή όπως όπως, αλλά με τον καιρό οι Λάκωνες οργανώθηκαν καλλίτερα σε τακτικό στρατό, σκληραγωγημένο  και έμπειρο οπότε οι επιδρομές τους ήταν πλέον πιο σοβαρές και εκτεταμένες.

Επειδή η Αρκαδία ήταν άγονη και δυσπρόσιτη οι δε Αργείοι ήταν αρκετά ισχυροί, εστράφησαν προς την Μεσσηνία που ήταν εφορότατη και ανέτοιμη για έναν πραγματικό πόλεμο. Πραγματικά η Μεσσηνία με τις δύο μεγάλες πεδιάδες της, τα πολλά νερά, το ήπιο κλίμα της και τους κατάφυτους λόφους της, έτρεφε καλά βόδια και παρήγαγε  σχεδόν τα πάντα εκείνης της εποχής, έτσι ώστε την αποκαλούσαν Μακαρία, δηλ. Ευτυχισμένη.

Οι Σπαρτιάτες λοιπόν, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, είχαν πάρει συγκροτημένη απόφαση να καταλάβουν την Μεσσηνία.  Η αφορμή για το ξεκίνημα του πολέμου δόθηκε με ένα γεγονός σχετικά ασήμαντο. Ένας Μεσσήνιος, ο Πολυχάρης, που ήταν και ολυμπιονίκης,  είχε δώσει τα βόδια του να τα φυλάει ο Σπαρτιάτης Εύαινος ο οποίος και του τα έκλεψε και οι Σπαρτιάτες δεν τον παρέδιδαν. Τότε ο Πολυχάρης σκότωσε κάποιους Σπαρτιάτες. Στην Μεσσηνία μόλις είχε γίνει Βασιλιάς ο Ευφάης. Οι Σπαρτιάτες, χωρίς να στείλουν πρέσβεις για να κηρύξουν τον πόλεμο, αφού έδωσαν όρκο μεταξύ τους ότι δεν θα σταματήσουν τον πόλεμο, όσους θανάτους και αν έχουν όσο και να διαρκέσει ο πόλεμος αν δεν καταλάβουν την Μεσσηνία, άρχισαν τον πόλεμο, τον πρώτο Μεσσηνιακό πόλεμο που έμελλε να κρατήσει περίπου 19 και πλέον  χρόνια.

Η πρώτη επιδρομή των Σπαρτιατών έγινε για την κατάληψη της μικρής πόλης της Άμφειας, που πρέπει να  βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το χωριό Δεσσύλα μέχρι Κόκλα .Μερικοί τοποθετούν την Άμφεια  κοντά στου Κατσαρού και αυτό γιατί δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα πειστικά  σημεία της τοποθεσίας της. Πάντως οι περισσότερες μάχες έγιναν εκεί που είναι σήμερα τα χωριά μας στην άνω Μεσσηνία.

Αλλά και οι Μεσσήνιοι έκαναν επιδρομές στα μέρη της Λακωνικής αφού πρώτα  οργανώθηκαν καλλίτερα από τον ήρωα Βασιλιά τους τον Ευφάη. Το μίσος των Μεσσηνίων ήταν μεγάλο για αυτόν τον άδικο πόλεμο που τους έκαναν οι Σπαρτιάτες που ήταν και αδέρφια τους. Ήταν σκληρός και φονικότατος αυτός ο πόλεμος  όπως όλοι οι εμφύλιοι πόλεμοι.

Μετά την κατάληψη της Άμφειας, οι Μεσσήνιοι άρχισαν να έχουν δυσκολίες και έτσι αποφάσισαν να κατοικήσουν  στο φρούριο την Ιθώμης που είναι βουνό απότομο και παρέχει ασφάλεια.

Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι οι Μεσσήνιοι κατοικούσαν κυρίως τον κάμπο της άνω Μεσσηνίας, τον κάμπο του Μελιγαλά και την κάτω Μεσσηνία μέχρι σχεδόν τη Καλαμάτα.

Μόλις λοιπόν οχυρώθηκαν στο κάστρο της Ιθώμης το επεξέτειναν  και συγχρόνως έστειλαν απεσταλμένο στο μαντείο των Δελφών για να λάβουν χρησμό τι πρέπει να κάνουν. Όταν επέστρεφε ο χρησμοφόρος τον συλάβανε οι Σπαρτιάτες  και θέλησα να τον σκοτώσουν. Τότε ακούστηκε μια φωνή  που είπε. '' αφήσατε τον χρησμοφόρον'' Πράγματι τον άφησαν και εκείνος έφερε τον χρησμό του Μαντείου που έλεγε.

''Κόρη παρθένα στους θεούς του Άδη

και από την γενιά των Αιπυτιδών

που ο λαχνός θα κρίνει ποιά θα είναι,

θυσιάσατε σε νυχτερινές θυσίες ''

Έχετε παρατηρήσει ότι οι θεοί για να κάνουν ένα καλό, ζητάνε ανθρωποθυσίες; φαίνεται ότι τους το επιβάλει η δίαιτά τους. Τίποτα δεν θέλουν οι θεοί, οι βλακεία των ανθρώπων , η πονηριά των και η απληστία των ιερομένων θέλουν τις ανθρωποθυσίες. Ας είναι όμως , εμείς τώρα άλλα θέλουμε να πούμε.

Λοιπόν  οι Μεσσήνιοι  έγραψαν σε κλήρους όλα τα κορίτσια που ήταν από το γένος των Αιπυτιδών. Ο κλήρος έπεσε στην κόρη του Λυκίσκου αλλά ο Μάντης Επήβολος απαγόρευσε να την θυσιάσουν γιατί το κορίτσι δεν ήταν γνήσιο παιδί του  Λυκίσκου αλλά υιοθετημένο  και κόρη μιας ιέρειας. Ο Λυκίσκος όμως φοβούμενος πήρε το κορίτσι και κατέφυγε στην Σπάρτη. Τότε ο Αριστόδημος ήρωας και μεγάλος πατριώτης, με δική του θέληση πρόσφερε την δική του κόρη καθ' όσον προερχόταν από την γενιά των Αιπυτιδών. Αχ..  πάντα υπάρχουν κάποιοι ήρωες που θυσιάζουν τα πάντα για την πατρίδα που πολλές φορές   τους ξεχνάει...

Ενώ επρόκειτο να γίνει η θυσία, παρουσιάστηκε ένα απρόσμενο εμπόδιο. Ένας μεσσήνιος που δεν έχει διασωθεί το όνομά του, ήταν ερωτευμένος με την κόρη του Αριστόδημου και προκειμένου να την σώσει, είπε ότι δεν ήταν παρθένα αλλά είχε συνευρεθεί μαζί του και μάλιστα έφερε στην μήτρα της το παιδί του. Τότε ο Αριστόδημος εξεμάνει και μπροστά στα μάτια των λοιπών μεσσηνίων  ξεκοίλιασε την κόρη του, έβγαλε την μήτρα και την έδειξε σε όλους ότι ήτα καθαρή.. Ο θάνατος της κοπέλας θεωρήθηκε ότι ξεπλήρωνε τη εντολή του μαντείου  όπως είπε ο Ευφάης

Ο πόλεμος όμως συνεχιζόταν με αξιοθαύμαστη ανδρεία και από τα δύο μέρη, αλλά οι Μεσσήνιοι είχαν έρθει σε πολύ δύσκολη θέση και παρά την θυσία της κόρης του Αριστόδημου ,λόγω της διάρκειας του πολέμου. Επάνω σε μία σκληρή μάχη, τραυματίστηκε σοβαρά ο  ήρωας βασιλιάς των Μεσσηνίων ο Ευφάης και μετά λίγες ημέρες πέθανε. Ο Ευφάης, δεν είχε παιδιά να τον διαδεχτούν και οι Μεσσήνιοι έπρεπε να εκλέξουν νέο βασιλιά. Επρότειναν τον Αριστόδημο, αλλά και οι δύο μάντεις των μεσσσηνίων αντιδρούσαν στην εκλογή του επειδή έφερε το αμάρτημα του φόνου της κόρης του. Παρά ταύτα όμως οι Μεσσήνιοι εξέλεξαν τον Αριστόδημο βασιλέα ο οποίος έμελλε να κυβερνήσει επί 7 έτη. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Αριστόδημου έγιναν πολλές  και σκληρές μάχες ανάμεσα στους δύο αντιμαχόμενους που είχαν ενισχυθεί και με τους συμμάχους τους. Τώρα και οι Σπαρτιάτες είχαν καταπονηθεί με τον μακροχρόνιο πόλεμο και έστειλαν απεσταλμένους στου Δελφούς  να ζητήσουν χρησμούς. ΄Η Πυθία εχρησμοδότησε τα εξης.

'' Ο Φοίβος (Απόλλων) δεν σου λέει να πραγματοποιήσεις τους σκοπούς σου με τα χέρια , αλλά με απάτη, μιας και η χώρα κατέχεται από τους Μεσσηνίους με απάτη''

Έψαχναν οι Σπαρτιάτες να βρούν ένα τέχνασμα και σκέφτηκαν το τέχνασμα του Οδυσσέα στην Τροία, έστειλαν 100 άνδρες στην Ιθώμη και να κάνουν τους αυτόμολους, αλλά ο Αριστόδημος τους κατάλαβε και τους έστειλε πίσω λέγοντάς τους ότι τα εγκλήματά τους είναι νέα, τα τεχνάσματά τους είναι παλιά και γνωστά.

Επειδή ο πόλεμος έμπαινε πια στο εικοστό έτος, και οι Μαεσσήνιοι ζήτησαν νέο χρησμό από το Μαντείο των Δελφών τι πρέπει να κάνουν και  το οποίο τους απάντησε.

''Σε εκείνους που θα στήσουν πρώτοι στον βωμό του Ιθωμάτα Διός ,εκατό τρίποδες, ο θεός, μαζί με την δόξα του πολέμου, θα τους χαρίσει την χώρα της Μεσσσηνίας''

Όταν άκουσαν αυτά οι Μεσσήνιοι εχάρηκαν γιατί ο βωμός του θεού ήταν μέσα στην πόλη τους και το οχυρό τους, δεν ήταν δυνατόν πρώτοι οι Σπαρτιάτες να τοποθετήσουν τους τρίποδες. Έδωσαν λοιπόν εντολή να φιάξουν εκατό τρίποδες από ξύλο γιατί δεν είχαν μέταλλα.

Κάποιος όμως από τους ιερείς των Δελφών, πρόδωσε τον χρησμό στους Σπαρτιάτες και ένας πανέξυπνος πρότεινε να κάνει αυτός 100 μικρούς τρίποδες από χώμα και να τους τοποθετήσει στον βωμό. Πραγματικά έκανε τους τρίποδες και κάνοντας τον κυνηγό μπήκε στην Ιθώμη και τοποθέτησε τους τρίποδες στον ναό. Μόλις τους είδαν οι Μεσσήνιοι ταράχτηκαν γιατί κατάλαβαν ότι ήταν των Λακεδαιμονίων.

Εκτός από το γεγονός αυτό, άρχισαν να συμβαίνουν μερικά παράξενα πράγματα που όλοι εκτιμούσαν ότι έδειχναν το πεπρωμένο της Μεσσηνίας.

-Το άγαλμα της της Αρτέμιδος, αν και ήταν από χαλκό, άφησε την ασπίδα του να πέσει

-Ο Αριστόδημος, ενώ ετοιμαζόταν να θυσιάσει τα ιερά σφάγεια στον βωμό του Ιθωμάτα Διός , τα κριάρια άρχισαν να χτυπιούνται μεταξύ τους με αποτέλεσμα να πεθάνουν πριν θυσιαστούν.

-Τα σκυλιά κάθε βράδυ μαζευόντουσαν στο ίδιο πάντα σημείο και ούρλιαζαν μέχρι το πρωί

-Πολλοί αυτομόλησαν στο στρατόπεδο των Λακεδαιμονίων.

Αυτά είχαν ταράξει τον Αριστόδημο αλλά κυρίως το εξής όνειρό του.

Είδε στον ύπνο του ότι, ότι ενώ ήταν οπλισμένος και ήθελε να εκστρατεύσει και ετοίμαζε θυσία με τα σπλάχνα των ιερών σφαγείων επάνω στον βωμό, εμφανίστηκε η κόρη του που είχε άδικα σκοτώσει,  μαυροντυμένη με ανοιχτή την κοιλιά και το στήθος, του επέταξε τα σπλάχνα από τον βωμό, του έβγαλε τα όπλα και αντί αυτών του φόρεσε στο κεφάλι χρυσό στεφάνι και τον έντυσε με λευκό χιτώνα, τον οποίον φορούσαν  οι Μεσσσήνιοι στους σημαντικούς τους νεκρούς.

Αποκαρδιωμένος ο Αριστόδημος κατάλαβε ότι το όνειρο του προέλεγε τον δικό του θάνατο και αναλογιζόμενος ότι άδικα θυσίασε την κόρη του ,πήγε επάνω στον τάφο της και μόνος του έβαλε τέλος στην ζωή του.

Μετά πέντε ακόμη  μήνες απεγνωσμένων αγόνων, οι Μεσσήνιοι εγκατέλειψαν την Ιθώμη  και διασκορπίστηκα σε διάφορα μέρη, όσοι δε έμεινα εκεί έγιναν είλωτες, τους υποχρέωσαν δε οι Λακεδαιμόνιοι να δίνουν το μισό από την παραγωγή τους και τους εξευτέλισαν αφού τους υποχρέωσαν να δηλώσουν ότι ποτέ δεν θα επαναστατήσουν και όταν πεθαίνει κάποιος σημαντικός Σπαρτιάτης, να κλαίνε και αυτοί τον πεθαμένο τύραννό τους. Έτσι τελείωσε ο πρώτος Μεσσηνιακός πόλεμος που κράτησε είκοσι σχεδόν χρόνια  και έριξε την Μεσσηνία στο σκοτάδι και την αφάνεια για πολλά χρόνια.

Οι Μεσσήνιοι όμως δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια και το κεφάλι κάτω. Τι συνέβει στην συνέχεια, θα το δούμε σε επόμενο σημείωμά μας, πάντοτε συμβουλευόμενοι  τον Παυσανία και τις διηγήσεις του.