ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ
Η ΚΑΤΩ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ
Η ΑΝΩ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ
ΣΤΗ ΚΟΡΥΦΗ ΤΗΣ ΙΘΩΜΗΣ
ΚΗΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ
(Φωτό:15-09-1935)
Η ΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ
Στο διπλανό από την Ιθώμη όρος Εύα,υπήρχε Μονή εικονολατρών αφιερωμένη στον Άγιο Βασίλειο και στην οποία είχε βρεθεί σκαλιστή,επάνω σε μάρμαρο,εικόνα της Παναγίας.Η Μονή αυτή υπήρξε το πρώτο μοναστήρι της περιοχής. H Mονή Bουλκάνου, που τιμάται στο όνομα της Kοιμήσεως της Θεοτόκου(15 Αυγούστου), είναι κτισμένη στην κορφή του όρους Iθώμη, εκεί που βρισκόταν στην αρχαιότητα το Ιερό του Iθωμάτα Δία. Kατά την παράδοση, η ίδρυσή της αποδίδεται σε μοναχούς που κατέφυγαν εκεί για να γλυτώσουν από τους εικονομάχους το έτος 725, επί Λέοντος Iσαύρου. Mια άλλη παράδοση, που ανάγει την κτίση της Mονής στα χρόνια του Aνδρονίκου Παλαιολόγου, αναφέρει ότι η ανέγερση της μονής στην τοποθεσία αυτή αποδίδεται στην αυτοκράτειρα Ανδρονίκου. H εικόνα της Θεοτόκου που έχει διασωθεί ως σήμερα και είναι θαυματουργή, φέρει την επιγραφή ''η Oδηγήτρα επονομαζομένη εν τω όρει Bουλκάνω'' και αποδίδεται στον Aπόστολο Λουκά. Tο 1638 το Kαθολικό της Mονής ιστορήθηκε με τοιχογραφίες των αδελφών Δημητρίου και Γεωργίου Mόσχου, ονομαστούς αγιογράφους από το Nαύπλιο. Tο όνομα Bουλκάνο ή Bουρκάνο απαντά για πρώτη φορά στο συναξάρι του Oσίου Nίκωνος του Mετανοείτε τον 10 ο αιώνα. Σύμφωνα με μια μαρτυρία ''ο Δίας έκτισε χώραν και κάστρον, την έλεγαν Bελκίαν, όπερ ένε και φαίνεται εις το Bουρκάνον χαλασμένον'' (Σ. Λάμπρος, N. Eλληνομνήμων 3, 1906, 140). H Mονή στα σωζόμενα σιγίλλιά της φέρει τα ονόματα Δορκάνου (1583), Bουρκάνου (1630) και Bουλκάνου (1769 και 1798). Στις 5 Mαρτίου 1625 οι πατέρες μοναχοί, ''μή υποφέροντες εις το καθολικόν'' της Mονής Bουλκάνου, προφανώς λόγω των δυσχεριών πρόσβασης, ύδρευσης και διαμονής στην κορφή του βουνού, αγόρασαν από τον ''μπαμπά του Mεμεταγά Eφέντη'' της Aνδρούσας, για δέκα χιλιάδες πεντακόσια γρόσια, μια μεγάλη επίπεδη τοποθεσία στη θέση ενός έρημου χωριού, κοντά σε μάνα νερού, για να ιδρύσουν εκεί τη Nέα Mονή Bουλκάνου. Tο έρημο χωριό έφερε το Αλβανικό όνομα Tζέμη ή Tζούμη και βρισκόταν ανατολικά από τον Άγιο Bασίλειο.
TO IEΡΟ ΤΟΥ ΙΘΩΜΑΤΑ ΔΙΟΣ ΣΤΗΝ
ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΙΘΩΜΗΣ(802 μ.)
Το Ιερό του Ιθωμάτα Διός στην υψηλότερη κορυφή της Ιθώμης,όπου ήταν και η ακρόπολη, είναι χτισμένο το παλιό μοναστήρι του Βουλκάνου. Ανατολικότερα σώζονται θεμέλια από το Ιερό του Ιθωμάτα Διός.
Το χάλκινο πόδι αναθηματικού τρίποδα που βρέθηκε κοντά στο μοναστήρι δείχνει ότι η λατρεία του Ιθωμάτα ανάγεται στη γεωμετρική τουλάχιστον περίοδο. Κατά το Παυσανία (4.31.2), τα παλιά χρόνια οργάνωναν και αγώνα μουσικής(Θάμυρις;), όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από τους στίχους του Ευμήλου, ποιητή του 6ου αιώνα π.Χ.( Τι ο Ιθωμάτας την είχε μέσα στην καρδιά του, την μούσα που έχει αμόλυντη την λύρα της και ελεύθερα τα κύμβαλά της)Η λειτουργία επομένως του Ιερού πολύ πριν από την ίδρυση της Μεσσήνης το 369 π.Χ. πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το απεικονιζόμενο σε νομίσματα της Μεσσήνης άγαλμα του Διός με κεραυνό στο δεξί χέρι και αετό στο προεκτεινόμενο αριστερό πόδι,αποδίδει τη μορφή του Ιθωμάτα. Ο ετήσιος επώνυμος ιερέας φύλαγε στο σπίτι του το άγαλμα του Διός-παιδιού. Φαίνεται ότι ο τύπος του κεραυνοβολούντος Διός αποτελούσε το λατρευτικό άγαλμα, ενώ το μικρό άγαλμα του Διός παιδιού, που είχε φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Αγελάδας (τέλος 6ου-αρχές 5ου αιώνα π.Χ.) για τους Μεσσήνιους της Ναυπάκτου, μεταφέρθηκε στο Ιερό από τους επαναπατρισμένους Μεσσήνιους το 369 π.Χ.Το άγαλμα αυτό βρέθηκε από τους μοναχούς κατά την ανέγερση της άνω Ιεράς Μονής Βουλκάνου το 625 μ.Χ.Εφυλάσσετο δε με μεγάλη μυστικότητα ανά τους αιώνες από τους μοναχούς,όπου κατά την παράδοση το παρελάμβανε για φύλαξη ο νεότερος έως τα βαθιά του γεράματα και στη συνέχεια το παρέδιδε σε νεότερο κ.ο.καθ'εξής.Έως την δεκαετία του '70 το αγαλματάκι αυτό διεσώζετο στην κάτω Ιερά Μονή Βουλκάνου.Ο Μεσσήνιος στρατηγός Αριστομένης θυσίασε κατά την παράδοση για τον Ιθωμάτα τριακόσιους αιχμαλώτους, μεταξύ των οποίων και τον βασιλιά των Λακεδαιμονίων Θεόπομπο (Κλήμης, Προτρεπτικός). Η ανθρωποθυσία αυτή φέρνει στο νου ανάλογες θυσίες που γίνονταν για τον Λύκαιο Δία στην Αρκαδία. Προς τιμήν του Iθωμάτα τελούνταν αγώνες,τα Ιθωμαία, των οποίων την οργάνωση αναλάμβαναν αγωνοθέτες. Χώρος τέλεσης τους ήταν το Στάδιο.
