Εξαιρετικό αφιέρωμα:Οι νερόμυλοι της Ηπείρου!

Τα μνημεία της προβιομηχανικής Ηπείρου αποτελούν μία σημαντική μαρτυρία της ντόπιας κοινωνικής, οικονομικής ζωής, αλλά και της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που αναπτύχθηκε γύρω από το νερό. Πρόκειται για μνημεία πολιτισμού και τεχνολογίας. Οι ποταμοί της Ηπείρου με τα άφθονα νερά τους και οι παραπόταμοι αυτών ευνόησαν τη δημιουργία νερόμυλων, οι οποίοι συνδέονται με την ιστορία, την κοινωνία και την οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων.

Μάλιστα, οι μυλωνάδες, την εποχή που το οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες, έδιναν χρήματα για τη συντήρηση των πέτρινων γεφυριών, που παρείχαν πρόσβαση στους μύλους τους.

Στο Κεντρικό Ζαγόρι, το γεφύρι του Κόκκορη, πήρε το όνομα του μυλωνά, που το συντηρούσε. Στους Κήπους υπάρχει το γεφύρι του Μύλου, γιατί δίπλα υπήρχαν νερόμυλοι, ενώ το τρίτοξο γεφύρι της περιοχής, γνωστό ως Καλογερικό, αρχικά ήταν ξύλινο και είχε κατασκευαστεί από μυλωνάδες, για να υπάρχει πρόσβαση των κατοίκων στις μυλόπετρες.
Παραθέτουμε έναν κατάλογο από νερόμυλους της Ηπείρου, όσους τουλάχιστον καταφέραμε να εντοπίσουμε εμείς:
-Ο νερόμυλος του Μπουραζανίου ανήκει στο Δημοτικό Διαμέρισμα Αηδονοχωρίου του Δήμου
Κόνιτσας, στο νομό Ιωαννίνων κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Μέσα σ ένα εξαιρετικό φυσικό τοπίο με πλούσια βλάστηση και πολλές πηγές που καταλήγουν στον ποταμό Αώο, ο νερόμυλος έχει συνδέσει την ιστορία του με τις κοινωνικοοικονομικές εκφάνσεις της ζωής των κατοίκων του Αηδονοχωρίου και της γύρω περιοχής.

-Νερόμυλος Καπέτη: Είναι βυζαντινού ή ανατολικού τύπου, στην περιοχή Παλαιοσέλλι.
Κτίστηκε το 1846. Είναι χτισμένος σε πλαγιά, ώστε να εκμεταλλεύεται τη δύναμη του νερού κατά την πτώση του. Λειτουργούσε μέχρι τα τέλη του ‘70. Σήμερα, επισκευασμένος πια, προσφέρει και πάλι τις υπηρεσίες του.
– Στην Καμπή Άρτας υπάρχει νερόμυλος που χτίστηκε περίπου το 1680 από Τούρκους κατασκευαστές, παράλληλα με δυο ακόμη μύλους στο Ελευθεροχώρι, έναν στην Χαμιδιέ (παλαιά Φιλιππιάδα) και έναν στην Παντάνασσα.
Ήταν χτισμένοι όλοι τους κατά μήκος του δρόμου προς τα Ιωάννινα, από όπου μεταφέρονταν τα προϊόντα τόσο από το λιμάνι της Σαλαώρας, όσο και από το κάμπο της περιοχής που ήταν και τόπος παραγωγής, ώστε τα προϊόντα να πηγαίνουν αλεσμένα στα Γιάννενα, στον Πασά. Σήμερα ο μύλος διατηρεί ακόμη την αρχική του μορφή μετά την ανακαίνιση που έγινε το 1999 από την 6η Εφορία Ιωαννίνων ως διατηρητέο μνημείο. Είναι πέτρινος με δύο κρησάρες (μυλόπετρες) και τρεις νεροτριβές.

– Στα χωριά του Πωγωνίου, στον Παλαιόπυργο, στο Ωραιόκαστρο, στα Δολιανά και στο Καλπάκι, υπάρχουν παραδοσιακοί νερόμυλοι και νεροτριβές που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία. Έχουν αποκατασταθεί και είναι επισκέψιμα, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να δει ένα ζωντανό κομμάτι από την καθημερινότητα των Πωγωνισίων.
– Νερόμυλος Δεσποτικού: Μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο, με νερά να αναβλύζουν από πολλές γωνιές, υπάρχει ο νερόμυλος- νεροτριβή της Γερομήτσιανης. Χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των χωριανών, αλλά και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκόσμιου πολέμου και μέχρι την δεκαετία του ’50 και ΄60, σε εποχές δύσκολες, ολόκληρος ο κάμπος του Δεσποτικού καλλιεργούνταν με καλαμπόκι, σιτάρι, βρόμη, ρύζι κλπ. Μετά το μάζεμα της σοδειάς και το αλώνισμα, ακολουθούσε το άλεσμα των σιτηρών στον νερόμυλο. Παλιότερα, μέχρι το 1965, σε απόσταση 200 μέτρων από τον τωρινό, υπήρχε και δεύτερος νερόμυλος και νεροτριβή με μαντάνια, ο οποίος σήμερα δε λειτουργεί. Σήμερα στον μύλο έρχονται από τα γύρω χωριά να αλέσουν σιτηρά και περισσότερο να πλύνουν τα στρωσίδια τους στη νεροτριβή, συνδυάζοντάς το με ψήσιμο πέστροφας (δίπλα υπάρχει ιχθυοτροφείο) ή ό,τι άλλο θελήσει κανείς κάτω από το βαθύ ίσκιο που προσφέρουν τα πλατάνια. Ο νερόμυλος είναι διατηρητέο μνημείο από το 1985.

– Ο νερόμυλος του Γκίνα στο Μέτσοβο: Βρίσκεται στις όχθες του Άραχθου, ανακαινίστηκε το 1997 κι έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο μνημείο.

Κοντά στο Μέτσοβο, στο χωριό Ανθοχώρι, βρίσκεται υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης. Περιλαμβάνει παλιούς ανακατασκευασμένους νερόμυλους, νεροτριβές, μαντάνια, μικρές γέφυρες και όμορφα καλντερίμια.

– Στο Ζαγόρι: Ο νερόμυλος Βαλέκα στους Φραγγάδες, ο μύλος Κοντοδήμου-Λαζαρίδη στους Κήπους, ο νερόμυλος στο Τρίστενο και στο Γεφύρι του Γυφτοφύλακα στο Καβαλλάρι.

– Διάσπαρτους νερόμυλους συναντάμε και στην περιοχή του Σουλίου.

– Ο μύλος Κοπάνης: Βρίσκεται στην κοιλάδα του Λούρου, όπου παλιότερα τα λεγόμενα «Ξαμύλια». Τον μύλο έφτιαξε ο Ιωάν. Χ. Τζιαφέρης το 1832 και τον αφιέρωσε στην εκκλησία, η οποία εισέπραττε 30 λίρες το χρόνο.

– Νερόμυλος Αγίου Γεωργίου στο Λούρο. Βρίσκεται δίπλα από τις πηγές του Λούρου και πολύ κοντά σε ένα ξεχωριστό μνημείο, το ρωμαϊκό υδραγωγείο της αρχαίας Νικόπολης. Ο νερόμυλος χτίστηκε το 1832 και ανήκει, μαζί με τις νεροτριβές, στον Ιερό Ναό του Αγ. Γεωργίου, που τον μισθώνει σε ιδιώτες.

– Νερόμυλος και νεροτριβή υπάρχουν και στην περιοχή της Βουλιάστας, διπλά από τις πηγές του Λούρου, κοντά στο Τέροβο.

– Νερόμυλος Ριζού – Φιλιάτες Θεσπρωτίας: Αποτελεί έναν από τους λίγους εν ενεργεία νερόμυλους της Θεσπρωτίας.

– Γαρδίκι Θεσπρωτίας Είναι παραδοσιακός υδρόμυλος των αρχών του 20ου αιώνα, που λειτουργούσε μέχρι την δεκαετία του ΄80, ίσως ένας από τους λίγους που λειτουργούσαν τότε σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο.

– Νερόμυλος του Αχιλλέα στο Θεογέφυρο Θεσπρωτίας. Πριν από χρόνια υπήρχε εδώ ένας μικρός μύλος, το κτίριο του οποίου δεν είχε καμία αρχαιολογική αξία και για τον λόγο αυτό ήταν από τους λίγους νερόμυλους στον νομό που δεν χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός, και ως τέτοιος, διατηρητέος. Τον Φεβρουάριο του 2001 κατεδαφίστηκε το τσιμεντένιο κτίσμα και στη θέση του αναγέρθηκε νέος νερόμυλος.

– Υπολείμματα παλιών νερόμυλων συναντάμε, επίσης, ανατολικά της Σαγιάδας.
– Νερόμυλος (Κωσταβασίλη) στη θέση Ραχιωτέικα στο Κάτω Αθαμάνιο.
– Νερόμυλος (Καφκιά) στο Παλαιοκάτουνο.
– Νερόμυλος (Τζώνη) στη θέση Σαρρή στο Παλαιοκάτουνο.
– 1ος Νερόμυλος – Νεροτριβή (Μήτσος Δήμος) στη θέση Αραβίτσα στο Παλαιοκάτουνο.
– 2ος Νερόμυλος – Μαντάνι (Δημ. Κολοκύθας) στην θέση Αραβίτσα στο Παλαιοκάτουνο.
– Νερόμυλος – Νεροτριβή (Τζαδήμα) στον Αγ. Παντελεήμονα Κυψέλης.
– Νερόμυλος (ιδιοκτησία Εκκλησίας) στη θέση Καλλονή στην Κυψέλη. Κηρυγμένο μνημείο.
– 1ος Νερόμυλος – Νεροτριβή (Ιδιοκτησία Εκκλησίας) στη θέση Γκούρα, στην Κυψέλη. Κηρυγμένο μνημείο.
– 2ος Νερόμυλος – Νεροτριβή (Ιδιοκτησία Εκκλησίας) στη θέση Γκούρα, στην Κυψέλη. Κηρυγμένο μνημείο.
– Νερόμυλος – Νεροτριβή (Ιδιοκτησία Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου) στο κάτω άκρο του Καταρράκτη. Κηρυγμένο μνημείο.

– Νερόμυλος – Νεροτριβή (Ιδιοκτησία Ι.Μ. Αγ. Αικατερίνης) στον Καταρράκτη. Κηρυγμένο μνημείο.
– Νερόμυλος (Χρ. Γραβιά) στην Σγάρα Περιοχής Καταρράκτη. Κηρυγμένο μνημείο.
– Νερόμυλος (Ιδιοκτησία Εκκλησίας) στην Άγναντα. Κηρυγμένο μνημείο.
– Νερόμυλος – Νεροτριβή – Μαντάνια (Ιδιοκτησία Εκκλησίας) στην Άγναντα (Ο.Τ.Ε). κηρυγμένο μνημείο.

Διαδικτυακές πηγές
wikipedia
/neromylos-nikola.gr/perigrafh_neromyloy.htm
.kravara.com
.hellenicmills.gr/basic_info_gr.html
.konitsa.gr/visit/neromiloi
epirus.org
http://agiorgitikanews.weebly.com
/www.zitsa.gov.gr/visit/pusiko-periballon-6/22-neromulos-despotikou
.peartas.gov.gr
http://fonaklas.blogspot.gr/
http://gr.wecret.com
.kpe-filiaton.gr/images/ydrokinisi/2014_Ydrokinisi_part1.pdf
/www.thesprotia3d.gr
petrinagefiria.com
www.piop.gr
www.noesis.edu.gr
www.zagoroxoria.gr
ecododonea.blogspot

foodmuseum.cs.ucy.ac.cy